Γράφει ο Δημήτριος Ι. Βαφειάδης | Romfea.gr

---

Στην ακριτική νήσο Σάμο υπάρχουν πολλά μοναστήρια, άλλα ενεργά και άλλα αφημένα στη φθορά του χρόνου.

Το καθένα από αυτά έχει τη δική του ιστορία και συνεισφορά στα εθνικά και τα πνευματικά πράγματα του τόπου. Κάποια από αυτά όμως ξεχωρίζουν για το πρωταγωνιστικό ρόλο που διαδραμάτισαν στο διάβα των αιώνων και τη μεγαλοπρέπειά τους.

Ένα από αυτά είναι και το μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού. Χτισμένο κοντά στην παλαιά πρωτεύουσα του νησιού τη Χώρα και κάτω από το χωριό Μαυρατζαίοι δεσπόζει στην περιοχή και αποτελεί πνευματικό πόλο έλξης όχι μόνο για τους Σαμίους αλλά και για τον καθένα που θα βρεθεί για οποιονδήποτε λόγο σε αυτό το γραφικό και φιλόξενο νησί της πατρίδος μας.

Σύμφωνα με την παράδοση αλλά και τις διασωθείσες πηγές, η μονή ιδρύθηκε το 1592 από τον μοναχό Νείλο, έναν από τους αυτάδελφους μοναχούς κτίτορες της μονής της Μεγάλης Παναγίας στην περιοχή που βρίσκεται αντικριστά από τη μονή.

Ο Νείλος καθοδηγούμενος υπό υπερφυσικής προελεύσεως φωτός ανακάλυψε ύστερα από εκσκαφή την εικόνα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και για το θαυμαστό αυτό γεγονός ανήγειρε μικρό ναό. Εκεί αφού έκτισε μερικά κελιά εγκαταστάθηκε μόνιμα δημιουργώντας μια νέα αδελφότητα της οποίας ανέλαβε την ηγουμενία.

Ως γενέθλια ημερομηνία της μονής αναφέρεται η 2α Οκτωβρίου 1592 προφανώς διότι την ημέρα αυτή τελέσθηκαν τα εγκαίνια του καθολικού.

Η μονή άρχισε σταδιακά να αναπτύσσεται και οι πρώτες επεκτάσεις πραγματοποιήθηκαν το 1604 και το 1610.

Ο πρώτος ναός που ανήγειρε ο Νείλος παρουσίασε σύντομα σημάδια φθοράς και στατικών προβλημάτων, λόγω της αστάθειας του εδάφους και των πολλών υπόγειων ρευμάτων νερού κι έτσι προεβλήθη η επιτακτική ανάγκη της ανοικοδομήσεώς του.

Ο τότε ηγούμενος της μονής Γρηγόριος, καταγόμενος από τους Μαυρατζαίους, μαζί με την Αδελφότητα πήραν την απόφαση τον Ιανουάριο του 1838 να προχωρήσουν σε αυτό το έργο έχοντας εξασφαλίσει την σχετική άδεια από την ηγεμονική διοίκηση και την έγκριση του επιχωρίου επισκόπου.

Για την υλοποίηση αυτού του μεγαλεπήβολου στόχου χρειάσθηκε να συνδράμει οικονομικά η τοπική κυβέρνηση όσο και ο πιστός λαός του νησιού στο πλαίσιο ειδικής «ζητείας» που διοργανώθηκε από τους μοναχούς.

Την εποχή εκείνη η Σάμος τελούσε υπό ένα ειδικό καθεστώς διοίκησης, την Ηγεμονία, και λειτουργούσε σχεδόν ως ανεξάρτητο κράτος, γεγονός το οποίο διευκόλυνε τις όποιες διαδικασίες απαιτούσαν αυτού του είδους οι προσπάθειες.

Πράγματι, η ανέγερση του νέου καθολικού πάνω στα θεμέλια του παλαιού πραγματοποιήθηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και τελικά τα εγκαίνια τελέσθηκαν την παραμονή της πανηγύρεως την 13η Σεπτεμβρίου 1839 από τον τότε Μητροπολίτη Σάμου Θεοδόσιο.

Πρόκειται για μια μεγαλόπρεπη τρίκλιτη βασιλική με τρούλλο, της οποίας το δεξιό κλίτος αφιερώθηκε στον Τίμιο Πρόδρομο ενώ το αριστερό στην Ζωοδόχο Πηγή.

Στα κατηχούμενα καθιερώθηκε το παρεκκλήσιο του Αγίου Σπυρίδωνος, και εγκαταστάθηκε το σκευοφυλάκιο και η βιβλιοθήκη της μονής, ο δε χώρος ορίσθηκε ως άβατο για τις γυναίκες επισκέπτριες του μοναστηριού.

Το καθολικό στολίσθηκε με περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο, δια χειρών των τεχνιτών Ιωάννη και Νικολάου από τη Χίο κατά την περίοδο από το 1844 έως το 1854, δαπάναις του αδελφού της μονής Πατριάρχη Ιεροσολύμων Κυρίλλου του Β΄.

Ο ξυλόγλυπτος άμβωνας κατασκευάσθηκε το 1843 και επιχρυσώθηκε το 1873, ενώ ο δεσποτικός θρόνος σκαλίσθηκε το 1844 και επιχρυσώθηκε το 1877.

Το 1848 πραγματοποιήθηκε η αγιογράφηση του ναού με λαϊκή τεχνοτροπία από τον εντόπιο ζωγράφο Ιωάννη από τη Χώρα, από την οποία διασώζονται ολίγα σπαράγματα στη δυτική πλευρά και στο ιερό βήμα.

Το ίδιο έτος τοποθετήθηκαν και οι δυο πολυέλαιοι, ένας κεντρικός ορειχάλκινος κατασκευασμένος στη Μόσχα και ένας μικρότερος κρυστάλλινος, δωρεές του Πατριάρχη Κυρίλλου.

Οι περισσότερες εικόνες του τέμπλου είναι ζωγραφισμένες από τους Κυδωνιείς αδελφούς Βεζυρόπουλους κατά την έβδομη δεκαετία του 19ου αιώνα. Οι εικόνες του Χριστού και της Παναγίας είναι του 17ου αιώνα, ενώ η εφέστιος εικόνα του Τιμίου Σταυρού που βρίσκεται επίσης στο τέμπλο φέρει αργυρή επένδυση του 1776.

Πολλά είναι τα κειμήλια που φυλάσσονται στο σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής. Μεταξύ αυτών δυο αρχαίες πρόσφατα συντηρημένες εικόνες του Χριστού και της Παναγίας, ιερά σκεύη, ευαγγέλια, λειψανοθήκες με λείψανα διαφόρων Αγίων και ένας αστερίσκος ο οποίος περιέχει Τίμιο Ξύλο από τον Σταυρό του Κυρίου.

Αρκετά από τα κειμήλια της μονής και κυρίως οι κώδικες, τα παλαίτυπα βιβλία και ιερά σκεύη έχουν μεταφερθεί και φυλάσσονται στο Βυζαντινό και Εκκλησιαστικό Μουσείο δίπλα από το επισκοπικό μέγαρο της Ιεράς Μητροπόλεως.

Εκεί βρίσκονται και τα άμφια που κληροδότησε στη μονή ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Κύριλλος ο Β΄ μαζί με μια αργυρή ποιμαντορική ράβδο του1874 και μια από ελεφαντόδοντο καθώς και ένα επάργυρο αρτοφόριο του 1848.

Πέριξ του καθολικού εκτείνονται οι πτέρυγες της μονής στις οποίες υπάρχουν οι διάφοροι χώροι που εξυπηρετούν τις ανάγκες της.

Στην τριώροφη δυτική πτέρυγα βρίσκονται οι περισσότεροι χρηστικοί χώροι όπως η έκθεση της μονής στο ισόγειο, η τράπεζα, το μαγειρείο, το αρχονταρίκι και το ηγουμενείο στο πρώτο όροφο και τα κελιά των μοναχών στον δεύτερο όροφο.

Αυτή είναι και η πλέον καλοδιατηρημένη πτέρυγα της μονής καθώς εκεί διενεργούνται οι περισσότερες από τις καθημερινές ασχολίες της Αδελφότητας.

Μια από αυτές είναι η Αγιογραφία, καθώς ο νυν ηγούμενος τυγχάνει εξαίρετος αγιογράφος και εκτός από το εργαστήριο που διατηρεί σε μια γωνιά της δυτική πτέρυγας, επιπλέον παραδίδει μαθήματα αγιογραφίας σε όσους το επιθυμούν.

Έτσι πολύ συχνά η πτέρυγα αυτή της μονής μεταλλάσσεται σε ένα μελίσσι όπου νέοι άνθρωποι καταπιάνονται με αυτή την ιερά τέχνη και μαζί διεξάγονται ωραίες πνευματικές συζητήσεις.

Στη βόρεια πτέρυγα που είναι ισόγεια υπάρχουν κάποιοι βοηθητικοί χώροι, ενώ στην διώροφη ανατολική πτέρυγα υπήρχαν οι χώροι για τη φιλοξενία των επισκεπτών η οποία όμως δεν είναι λειτουργική σήμερα καθώς χρήζει ριζικής ανακαίνισης.

Υπήρχε και νότια πτέρυγα η οποία ήταν ξυλόπηκτη και αποτεφρώθηκε σε πυρκαγιά της 4ης Ιουνίου 1950 και κατόπιν διαμορφώθηκε σε ένα ωραιότατο κηπάριο.

Η Σάμος κατέχει ένα μοναδικό προνόμιο και μια παράδοση στενών δεσμών με το παλαίφατο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων.

Έτσι πολλοί Σάμιοι έχουν διακονήσει τα Πανάγια Προσκυνήματα προσφέροντας τη ζωή τους στην υπηρεσία της Αγιοταφιτικής Αδελφότητας.

Έξι μάλιστα εξ’ αυτών αναδείχθηκαν και στο ύπατο αξίωμα της Σιωνίτιδος Εκκλησίας. Οι πέντε προέρχονται από το μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού ή με κάποιον τρόπο έχουν συνδεθεί με αυτό.

Αυτοί ήσαν ο Κύριλλος Β΄(1854-1872), ο Ιερόθεος Β΄(1975-1882), ο Δαμιανός Α΄( 1897-1931), ο Τιμόθεος Α΄(1935-1956) και ο Ειρηναίος Α΄(2001-2006).

Σημαντικές στιγμές και ορόσημο για την πνευματική ζωή στη Σάμο αποτελούν οι πανηγύρεις της Ιεράς Μονής. Η μονή πανηγυρίζει πρωτίστως την 14η Σεπτεμβρίου κατά τη μεγάλη Δεσποτική εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.

Πρόκειται για ένα πανσαμιακό προσκύνημα το οποίο συγκεντρώνει πιστούς από όλα τα μέρη του νησιού, ενώ πριν από τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922 πολλοί ήσαν και οι προσκυνητές από την απέναντι όχθη της Ιωνικής γής, ερχόμενοι να προσκυνήσουν τον «Μεγάλο Σταυρό» όπως αποκαλείται ακόμη και σήμερα η Ιερά αυτή Μονή.

Δεύτερη πανήγυρη τελείται την Γ΄ Κυριακή των Νηστειών, της «Σταυροπροσκυνήσεως» όπου κατά τον εσπερινό της κυριώνυμης ημέρας ψάλλονται οι Χαιρετισμοί του Τιμίου Σταυρού.

Επιπλέον, από τη δεκαετία του ’70 ο Μητροπολίτης Σάμου Παντελεήμων Χρυσοφάκης (μετέπειτα Θεσσαλονίκης) καθιέρωσε να τελείται στον υπαίθριο χώρο δυτικά της μονής η Ακολουθία του Νιπτήρος, κατά μίμηση όσων διαδραματίζονται κάθε χρόνο τη Μεγάλη Πέμπτη στην αυλή του Πανίερου Ναού της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων και στη Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου από τον καθηγούμενο αυτής.

Έτσι, στο αύλειο χώρο της μονής ο Μητροπολίτης Σάμου πλένει τα πόδια δώδεκα ιερέων, υπό τον ήχο ευαγγελικών αναγνωσμάτων.

Η νεόφερτη αυτή εορτή ρίζωσε στη Σάμο κυρίως λόγω των αρχαίων δεσμών με τα Ιεροσόλυμα, της γειτνίασης με την Πάτμο και της αγάπης του σαμιακού λαού γι’ αυτές τις λαμπρές τελετουργίες.

Από τη θέση του ηγουμένου της μονής έχουν διακονήσει σπουδαίες μορφές της εκκλησιαστικής ιστορίας της Σάμου.

Την παράδοση αυτή συνεχίζει επάξια ο νυν ηγούμενος Αρχιμ. Μακάριος Δελιογλάνης, ένας νέος σχετικά σε ηλικία κληρικός ο οποίος μαζί με την ολιγομελή του συνοδεία αγωνίζεται νυχθημερόν για να προσδώσει στην παλαίφατη και ιστορική αυτή μονή την παλαιά της αίγλη, ενώ παράλληλα συνδράμει και την Ιερά Μητρόπολι από τη θέση του Πνευματικού.

---

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: Ι. Μ. Τιμίου Σταυρού Σάμου, 83103 περιοχή Μαυρατζαίοι
ΤΗΛ. & ΦΑΞ: 22730-37793

Στοιχεία λάβαμε από τις εξής εκδόσεις:
1. «Η Εκκλησία της Σάμου», Μητροπ. Σιδηροκάστρου Ιωάννου
2. «Οι Μονές της Σάμου», Μ. Γ. Βαρβούνη
3. «Η μοναστηριακή ζωή στη Σάμο», Μ.Γ. Βαρβούνη & Τ. Γεωργάκη-Ιωάννου
4. «Μοναστήρια της Σάμου», έκδοση Ι. Μητροπόλεως Σάμου, Ικαρίας & Κορσεών

Του Χρήστου Κιντή | Romfea.gr

---

H Mονή Κηπίνας είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά μοναστήρια της Ηπείρου, χτισμένη στο κοίλωμα κατακόρυφου βράχου, κοντά στο χωριό Καλαρρύτες.

Στέγη του είναι ο συμπαγής βράχος που έχει λαξευτεί με τέχνη ώστε να σχηματίζει ένα τέλειο θόλο.

Το μοναστήρι χτίστηκε περί το 1212 μ.Χ. και είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το όνομα της οφείλεται στους κήπους που καλλιεργούσαν κοντά στη μονή οι μοναχοί.

Ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος φθάνει ως τη βάση του βράχου και από εκεί ένα μονοπάτι σκαλισμένο στο βράχο και μια ξύλινη γέφυρα, οδηγούν στο μοναστήρι.

Κατά την τουρκοκρατία, η ξύλινη γέφυρα ήταν κινητή και οι μοναχοί την ανέβαζαν με μοχλό ώστε να προστατεύονται από επιδρομές.

Ο μικρός ναός της Μονής είναι γεμάτος με αγιογραφίες του 17ου αιώνα.

Στον πρόναο του καθολικού βρίσκεται μια μεγάλη σπηλιά, μήκους 240 μέτρων, στην οποία κατέφευγαν οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών για να προστατευτούν τον καιρό της Τουρκοκρατίας.

Του Γρηγόρη Γ. Καλύβα

Σήμερα εορτάζεται η παγκόσμια ύψωση του Τιμίου Σταυρού και η περιοχή μας έχει τη μοναδικότητα να φιλοξενεί στον ορεινό της όγκο, στα Δολιανά Ασπροποτάμου , ένα σπάνιο αρχιτεκτονικό μνημείo.

Τον ναό του Τιμίου Σταυρού ο οποίος αφού πέρασε πολλές δοκιμασίες στο πέρασμα του ιστορικού χρόνου, σήμερα, χάριν των προσπαθειών της Μονής Αγίου Στεφάνου Μετεώρων αναδεικνύεται σε όλο του το μεγαλείο κοσμώντας όχι μόνο τον Ασπροπόταμο αλλά και τον Ελλαδικό χώρο καθώς είναι μοναδικό στο είδος του Αρχιτεκτόνημα.

Ο ναός του Σταυρού Δολιανών χαρακτηρίζεται από την ιδιόρρυθμη αρχιτεκτονική του. Αποτελείται από τον πολύτρουλο και πολύκογχο κυρίως ναό και τον αναστυλωμένο νάρθηκα.

Ο κυρίως ναός έχει κάτοψη τρίκλιτης βασιλικής με τρείς ημικυκλικές αψίδες στην ανατολική πλευρά και τρείς αψίδες, ανά μακρά πλευρά, από τις οποίες οι μεσαίες είναι χοροστάσια.

Ο ναός καλύπτεται με στέγη από πλάκες σχιστόλιθου πάνω από την οποία υψώνονται 12 τρούλοι και τρουλίσκοι κτιστοί.

Στο εσωτερικό του Ιερού Βήματος διαμορφώνεται σύνθρονο και επισκοπικός θρόνος.

Τα στοιχεία που αφορούν στην ιστορία του ναού είναι ελάχιστα, και αυτά που υπάρχουν στοιχειοθετούν την ιστορία του μνημείου από τον 19ο αι. και μετά.

Πρώτη γραπτή αναφορά στο μνημείο γίνεται σε δύο έγγραφα, του 1839 (Φιρμάνι) και 1841 (Απανταχούσα), που αφορούν στην ανακαίνιση και ανοικοδόμηση του ναού.

Ο ναός του Σταυρού, ήταν εξάρτημα της μονής του 1770 (προφορική παράδοση τη χρονολογεί στα 1630), η οποία καταγράφεται ως μονή του Αγίου Νικολάου ενώ σήμερα οι κάτοικοι της περιοχής ονομάζουν Μονή της Αγίας Ζώνης.

Της μονής αυτής εξάρτημα ήταν ακόμη ένα παρεκκλήσιο, αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο, που βρίσκονταν σε κοντινή απόσταση.

Από τα τρία αυτά ιδρύματα, που αποτελούν μετόχια της Ιεράς Μονής Αγίου Στεφάνου Μετεώρων, σώζεται ακέραιος μόνο ο ναός του Σταυρού ενώ τα άλλα δύο όπως και άλλα μνημεία στα γύρω χωριά καταστράφηκαν το 1943, από σφοδρή επιδρομή των Γερμανών που παρέδωσαν αυτά τα μνημεία στις φλόγες.

Σε τούτο το μνημείο προσέρχομαι σχεδόν κάθε χρόνο προκειμένου να θαυμάσω τις ομορφιές του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και να προσκυνήσω σε ένα μνημείο που συμπυκνώνει πολλά στοιχεία μαζί δημιουργώντας μια αρμονία τέτοια που λειτουργεί εξόχως ευεργετικά για το γαλήνεμα της ψυχής, για την αποκάθαρση από την σκληρή καθημερινότητα που σχεδόν δηλητηριάζει τις ψυχές μας, για την μετάπτωση σε μια εντελώς άλλη κατάσταση που το βουητό της έρχεται από το ιστορικό βάθος τούτης της περιοχής .

Εφέτος το προσκύνημα έχει κάποιες διαπιστώσεις που δεν μπορώ να μην αναφέρω καθώς θεωρώ ότι λειτουργούν θετικά όχι μόνο για την προστασία και ανάδειξη του μνημείου αυτού, της λατρείας και αρχιτεκτονικής κάτι που πιστεύω ότι συμβάλλει όχι μόνο στην πρόοδο του Ασπροποτάμου, αλλά και στο σύνολο της περιοχής μας.

Η σημερινή εικόνα που παρουσιάζει το ο ναός, το αρχιτεκτόνημα γενικότερα , με την προέκταση του περιβάλλοντος χώρου, η αρμονική του σύζευξη με το ευρύτερο χώρο, είναι ένα επίτευγμα που οφείλεται στις προσπάθειες που καταβάλει η Ιερά Μονή Αγίου Στεφάνου Μετεώρων και η 19η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και ότι κάποια στιγμή θα έχουμε την δυνατότητα να ξαναδούμε το συγκρότημα αυτό στην ολότητά του να παρουσιάζεται μπροστά μας.

Ωστόσο πλέον αυτό το αρχιτεκτονικό αριστούργημα χάριν αυτών ακριβώς των πρωτοβουλιών παραμένει ένα ακόμα «ζωντανό» στοιχείο στο συνολικό απόθεμα της περιοχής μας.

Ένα εξαιρετικό τρίωρο αφιέρωμα στον Γέροντα Παΐσιο το οποίο είναι βασισμένο στην επανέκδοση ενός ένθετου δημοσιεύματος στη Στρατιωτική Επιθεώρηση του Γενικού Επιτελείου Στρατού με τον τίτλο: Γέρων Παΐσιος ο Αγιορείτης (1924-1994), ο ασυρματιστής του Στρατού και του Θεού.

Το ένθετο αυτό περιέχει μια επιλογή κειμένων από το βιβλίο: Βίος Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Ιερομονάχου Ισαάκ, κι αναφέρεται στη ζωή του Γέροντος Παϊσίου, στη διδασκαλία και την αγιότητά του.

Πηγή: RumOrthodox