Είναι από τις περιπτώσεις των αγωνιστών ρασοφόρων. Ο λόγος για τον Μητροπολίτη Παραμυθιάς Δωρόθεο ο οποίος τόλμησε να αγωνιστεί ως ένστολος για τα ιδανικά και την ελευθερία του Έθνους.

Ο Δωρόθεος (κατά κόσμο Δημήτριος Νάσκαρης) διατέλεσε Μητροπολίτης Παραμυθιάς από το 1943 μέχρι το 1959. Η αρχή της θητείας του συνέπεσε στην δίνη του πολέμου.

Μάλιστα η τύχη τον έφερε να φτάνει στην Παραμυθιά την ημέρα που οι Γερμανοί, σε συνεργασία με τους Τσάμηδες, συνέλαβαν τους Πρόκριτους της πόλης τους οποίους εκτέλεσαν 2 ημέρες μετά.

Η ενθρόνιση του Δωρόθεου έγινε την 1η Οκτωβρίου 1943 υπό το πέπλο της τρομοκρατίας των Μουσουλμάνων, που απειλούσαν ότι θα τον δολοφονήσουν.

Προσπάθησε να αναχαιτίσει τη δράση των Τσάμηδων οι οποίοι βιαιοπραγούσαν συστηματικά κατά των χριστιανών της περιοχής.

Οι ενέργειές του αυτές αύξησαν το μένος των Αλβανών της περιοχής και με ενέργειές τους προς τον Γερμανό Φρούραρχο της Παραμυθιάς συνελήφθη στις 2 Νοεμβρίου και 2 μέρες μετά αφέθηκε ελεύθερος.

Σύντομα ο Δωρόθεος εντάχτηκε στις δυνάμεις του ΕΔΕΣ που δρούσαν στην ευρύτερη περιοχή της Παραμυθιάς (από Ντουσκάρα μέχρι και Ζάλλογο) και έπαιξε σημαντικό ρόλο στον διπλωματικό τομέα τόσο των Ελλήνων όσο και των Συμμάχων.

Μάλιστα στην διαπραγμάτευση παράδοσης των Γερμανών στην Κέρκυρα, τον Οκτώβριο του 1944, ο Δωρόθεος εκπροσώπησε τις συμμαχικές δυνάμεις σε μια από τις πιο σημαντικές μέρες του Νησιού των Φαιάκων.

Στην πρώτη φωτογραφία βλέπετε τον Μητροπολίτη Παραμυθιάς Δωρόθεο με στρατιωτική στολή δίπλα από τον Ζέρβα την ημέρα της παράδοσης των Γερμανών στην Κέρκυρα, λίγα μέτρα μακριά από την Εκκλησιά της Παναγίας των Ξένων (Κυράς Φανερωμένης), που έκτισαν η Παραμυθιώτες στην Κέρκυρα το 1689.

Στην δεύτερη φωτογραφία, βλέπετε τον Δωρόθεο στα καλντερίμια της Παραμυθιάς στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το Αρχοντικό Ρίγγα, με στρατιωτική στολή και εγκόλπιο δίπλα στον Ζέρβα.

Στα τέλη του ‘44 ο Δωρόθεος επιστρέφει αποκλειστικά στα εκκλησιαστικά του καθήκοντα και στις προτεραιότητές του ήταν η οικονομική ενίσχυση και η περίθαλψη των άπορων οικογενειών – θυμάτων του πολέμου. 

Μάλιστα τον Απρίλιο του ‘46 ιδρύει στην Παραμυθιά το ιστορικό Μητροπολιτικό Οικοτροφείο της πόλης.

Στις 17 Οκτωβρίου 1993 με πρωτοβουλία αποφοίτων του Μητροπολιτικού Οικοτροφείου Παραμυθίας, ιδρύθηκε ο «Σύλλογος Αποφοίτων Μητροπολιτικού Οικοτροφείου Παραμυθίας» και στις 30 Ιουλίου 2000 έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του στον χώρο του κρατικού παιδικού σταθμού, εκεί όπου βρισκόταν το πατρικό του σπίτι.

Ο Δωρόθεος, απεβίωσε στις 24 Ιουνίου του 1959 στην Αθήνα, άφησε όμως μια παρακαταθήκη στους ιερωμένους της Ελλάδας και ένα έργο στην τοπική κοινωνία μας συνδυάζοντας την ιεροσύνη με τον αγώνα για την απελευθέρωση της χώρας.

Του Ευθύμιου Γ. Λεκάκη - Νομικού, Ιστορικού Ερευνητή

Με τη χθεσινή επέτειο της δολοφονίας του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου, (27 Αυγουστου 1922) παραθέτω την μαρτυρία του Ακαδημαϊκού Γ.  Μυλωνά από παλαιούς κατοίκους της Σμύρνης, που έζησαν την τραγωδία της Καταστροφής.

Μέχρι τώρα είχαμε πολλές διηγήσεις για το μαρτύριο του Χρυσοστόμου. Όμως υπήρχε πάντα μια επιφύλαξη ως προς την ακρίβεια των εξιστορουμένων.

Ο πόνος και το μέγεθος της συμφοράς μεγεθύνουν ως την υπερβολή τα εξιστορούμενα. Προσωπικά όλες οι επιφυλάξεις μου παραμερίσθηκαν, όταν ο διαπρεπής ακαδημαϊκός Γ. Μυλωνάς, στις 14 Δεκεμβρίου 1982, με την ευκαιρία της συμπληρώσεως 60 χρόνων από την καταστροφή, σε έκτακτη συνεδρίαση της Ακαδημίας Αθηνών, τελείωσε την ομιλία του με μία συγκλονιστική - ίσως την πιο συγκλονιστική απ’ όσες έχουμε - περιγραφή του μαρτυρίου και της θανάτωσης του Χρυσοστόμου.

Για τους Κρητικούς η μαρτυρία αυτή είναι ακόμα πιο σημαντική επειδή εμπλέκει και ένα Τουρκοκρητικό.

Η μαρτυρία αυτού του Τουρκοκρητικού, ο οποίος ακολούθησε τον Οθωμανικό στρατό κατά την αποχώρηση του από το νησίτο 1898, δείχνει τη διαφορά στο χαραχτήρα αλλά και στη νοοτροπία όλων των κατοίκων που έζησαν στην Κρήτη (Κρητικών χριστιανών και μουσουλμάνων, Τουρκοκρητικών εποίκων από την Ανατολία, Ενετοκρητικών εξισλαμισθεντων η μη, Αφρικανών των γνωστών χαλικουτηδων), από τους Οσμανλήδες κάτοικους της Ασίας.

Ο Γ. Μυλωνάς σαν δραστήριος Σμυρναίος,  μετείχε ενεργά στην αθλητική και πνευματική ζωή της πόλης και γνώρισε από κοντά τον Χρυσόστομο, από την πρώτη μέρα που έφθασε στην Ιωνία μέχρι  τις τελευταίες ώρες της μεγάλης αγωνίας.

Η σοβαρότητα, η εγκυρότητα και η διεθνής αναγνώριση της επιστημονικής βαρύτητας του Γ. Μυλωνά, δίνουν στην μαρτυρία του αξία ντοκουμέντου. Την παραθέτουμε:

«Θα μου επιτρέψετε να τελειώσω την ομιλία μου με μία προσωπική μαρτυρία, που για πρώτη φορά εξομολογούμαι.

»Κατά τις τελευταίες ημέρες του Σεπτεμβρίου 1922 μια ομάδα φοιτητών του International College της Σμύρνης και εγώ βρεθήκαμε φυλακισμένοι σ’ ένα απαίσιο υπόγειο, σ’ ένα από τα μπουντρούμια του Διοικητηρίου της Σμύρνης.

Σ’ αυτό ήταν ασφυκτικά στριμωγμένοι Έλληνες Χριστιανοί αιχμάλωτοι, μάλλον άνθρωποι προορισμένοι για θάνατο.

Τις βραδυνές ώρες φύλακες μ’ επικεφαλής Τουρκοκρητικό  παρελάμβαναν θύματα που τουφεκίζονταν.

Στις 5 το απόγευμα της τελευταίας ημέρας (30/9/1922) του θλιβερού Σεπτέμβρη  ο Τουρκοκρητικός εκείνος με διέταξε να τον ακολουθήσω στην αυλή.

“Είσαι δάσκαλος;» με ρωτά. “Αυτήν την τιμή είχα” του απαντώ. “Και οι άλλοι που ήτανε μαζί σου είναι φοιτητές;” -”Ναι”, του λέγω. “Γρήγορα μάζεψέ τζοι και φέρε τζοι εδώ”.

“Ελάτε μαζί μου έξω”, λέω στους συντρόφους μου. “Φαίνεται ότι ήρθε η ώρα μας. Εμπρός με θάρρος”.

Ποια ήταν η έκπληξή μας όταν ακούσαμε τον Τουρκοκρητικό να λέει: “Δεν θα σας σκοτώσω, θα σας σώσω. Απόψε θα θανατωθούν όλοι όσοι είναι στο μπουντρούμι, γιατί έφεραν κι άλλους που δεν έχουμε χώρο να τους στοιβιάξουμε. Θα σας σώσω σήμερα, γιατί ολπίζω αυτό να με βουηθήξει να λησμονήσω μια τρομερή σκηνή που αντίκρυσαν τ’αμάθια μου, κι έλαβα μέρος απατός μου”.

Και συνέχισε “Παρακολούθησα το χάλασμα του Δεσπότη σας. Ήμουνα μ’ εκείνους α που τον ε στράβωσαν, που του ‘βγάζανε τα μάτια κι απόης μεσα στα αίματα, τον έσυραν από τα γένια και τα μαλλιά στα σοκάκια του Τουρκομαχαλά, τον έδερναν, τον έβριζαν και τον πετσόκοβαν.

Βαθιά εντύπωση μου έκανε και αξέχαστη έμεινε στο νου μου η στάση του. Στα μαρτύρια που του έκαναν δεν απάντα με φωνές και με κατάρες.

Το πρόσωπό του το ήτανε κατάχλομο, σκεπασμένο με το αίμα των αμαθιών του, το πρόσωπό του είχε στραμμένο προς τον Ουρανό και συνέχεια κάτι ψιθύριζε που δεν ακούγονταν πέρα από την περιοχή του. Κατέεις εσύ, δάσκαλε, ιντα έλεγε;”

“Ναι ξέρω” του απήντησα.“Έλεγε: Πάτερ Άγιε, άφες αυτοίς, ου γάρ οίδασι τί ποιούσι”.

“Δεν σε καταλαβαίνω, δάσκαλε, μα δεν πειράζει. Από καιρού σε καιρό, όταν μπορούσε, σήκωνε  κάπως τη δεξιά του χέρα κι ευλογούσε εκείνους α που τον εχτυπούσανε.

Κάποιος πατριώτης μου αναγνωρίζει την χειρονομία τση ευλογίας,  μανιζει, και με το  μαχαίρι του κόβει και τα δυο χέρια του Δεσπότη. Εκείνος σωριάστηκε στη γη μ’ αναστεναγμό.

Τόσο τον ελυπήθηκα τότε που με δύο σφαίρες στην κεφαλή, εγώ τον αποτελείωσα. Αυτή είναι η ιστορία μου. Τώρα που σας την είπα ελπίζω πως θα ησυχάσω. Γι’ αυτό σας ε χαρίζω τη ζωή “. “Και πού τον έθαψαν;” ρώτησα  με με αγωνία. “Κανείς δεν ξέρει πού έριξαν το κομματιασμένο του κορμί οι σκύλοι. Δεν άντεξα άλλο κι έφυγα να μη θωρώ μπλειο”».

 Ο ίδιος Τουρκοκρητικός πολύ αργότερα επανέλαβε την περιγραφή αυτή σε Έλληνα Ιεράρχη που είχε επισκεφθεί την Σμύρνη.

Γιατί δολοφονήθηκε ο Χρυσόστομος;

Εύλογα, όμως, διερωτάται κανείς, γιατί οι Τούρκοι θανάτωσαν και μάλιστα με τρόπο τόσο φρικιαστικό, τον Χρυσόστομο, μολονότι ήξεραν ότι η πράξη τους θα στιγμάτιζε το περίφημο «κίνημά» τους, μια και ο Χρυσόστομος ήταν μία προσωπικότητα με οικουμενική ακτινοβολία;

Θα ήταν αφελές ν’ αποδώσουμε την δολοφονία στην εκδικητικότητα του Νουρεντίν ή στη θηριωδία του τουρκικού όχλου. Επρόκειτο για πράξη πολιτική. Η εξόντωση του Χρυσοστόμου ήταν προσχεδιασμένη.

Δεν τον τιμώρησαν για όσα έπραξε αλλά για όσα θα έπραττε εναντίον τους, αν φυσικά επιζούσε.

Σκότωσαν τον μελλοντικό Ηγέτη της Ελλάδος. Τον άνθρωπο - τον μόνο άξιον - προς τον οποίο θα προσέβλεπε σύσσωμο το Έθνος μετά την Καταστροφή, τον Ηγέτη που σε καμιά περίπτωση δεν θα εγκατέλειπε την Αν. Θράκη, που θα ενοποιούσε σε βραχύ χρόνο τον προσφυγικό και ελλαδικό πληθυσμό, που με την πυρέσσουσα δραστηριότητά του θ’ ανόρθωνε ηθικά και υλικά το κράτος και σε καμιά περίπτωση δεν θα επέτρεπε να παγιωθεί ως πολιτική νοοτροπία η αντίληψη περί «χαμένων πατρίδων».

Σκότωσαν τον άνθρωπο που δεν θα επέτρεπε και νέο διχασμό, τον άνθρωπο που ενδεχομένως θα απέτρεπε - αν ζούσε - και τον Εμφύλιο.

Οι Τούρκοι εξόντωσαν τον Χρυσόστομο, γιατί στο πρόσωπό του έβλεπαν τον πιο επίφοβο αντίπαλο, σκότωσαν τον άνθρωπο που την επαύριο της καταστροφής, θα γινόταν ο νέος πολιτικός και εκ αιτίας αυτού θρησκευτικός ηγέτης του Ελληνισμού.

Εύλογα θα μπορούσε να αντιτάξει κανείς στη σκέψη αυτή το ερώτημα: μα ήταν δυνατό οι Τούρκοι να κάνουν τόσο περίτεχνους μακιαβελλικούς σχεδιασμούς και μάλιστα μακράς προοπτικής;

Η πείρα, παλαιά και πρόσφατη, μας έχει διδάξει ότι η Τουρκία δεν σχεδιάζει, προσχεδιάζει.

Όπως σήμερα δεν φοβάται την «φρόνιμη» και «πειθήνια» Ελλάδα του δόγματος «δεν διεκδικούμε τίποτα», έτσι και τότε δεν φοβόταν κανέναν Έλληνα στρατιωτικό ή πολιτικό: Φοβόταν τον Χρυσόστομο. Και τον φοβάται. Κι έχει δίκιο.

Το φάσμα του Χρυσοστόμου θα αιωρείται απειλητικό πάντα πάνω από τα κεφάλια των Τούρκων πολιτικών. Σκότωσαν τον άνδρα και τον έκαναν ιδέα. Και οι ιδέες ούτε πεθαίνουν ούτε νικιούνται ποτέ.

Άλλωστε ο Ρενέ Πυώ το λέγει σαφώς: η εκτέλεση του Χρυσόστομου ήταν προαποφασισμένη.

Ο Αμερικανός πρόξενος Τζώρτζ Χόρτον στο βιβλίο του «Η κατάρα της Ασίας», που προαναφέραμε, γράφει εν είδει requiem για τον Χρυσόστομο:

“Πέθανε σαν ήρωας και αξίζει να του απονεμηθούν από την Ελληνική Πολιτεια οι ύψιστες τιμές που του αξιζουν.

Την ώρα που η Τουρκία προσπαθεί να εξαπλωθεί στρατιωτικά και πολιτικά στην ευρύτερη περιοχή και να κυριαρχησει σαν ηγέτιδα (sic) περιφερειακή δύναμη, έχουμε χρέος έναντι των προγόνων και απογόνων μας να θυμηθούμε  αυτούς που στις πιο τραγικές στιγμές ύψωσαν την υπερηφάνεια και την τιμή του Γένους.

Αν η Ευρώπη, ειδικά οι τότε “σύμμαχοι” που είναι οι ίδιοι με τους σημερινούς,  μας πούλησαν για ευτελείς και ανομους σκοπούς και η Τουρκία φυσικά -λόγω “προτέρου ατίμου βίου”- προσποιούνται ότι δεν θυμούνται, εμείς έχουμε χρέος να θυμόμαστε, να υπενθυμίζουμε και να τιμούμε.

Γιατί αν δεν τιμούμε τους ήρωες μας, θα γίνουμε ένα άτιμο γένος.

Από τις 8 Αυγούστου μια ομάδα νέων του Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη, με συνοδούς τον πατέρα Γεώργιο Σχοινά και το διάκονο Νεκτάριο Στογιάννη, βρίσκεται κοντά στο Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Μπουρούντι και Ρουάντας Κ. Ιννοκέντιο.

Σκοπός της επίσκεψης, η συνδρομή στο έργο του Επισκόπου κατά την περίοδο του Δεκαπενταυγούστου.

Την Κυριακή 11/8 τελέστηκε θεία Λειτουργία στον ιερό Ναό του Αγίου Αλεξίου, ο οποίος χτίστηκε με εισφορές της εκκλησιαστικής κοινότητας του Αγίου ΔημητρίουΛουμπαρδιάρη και του φιλανθρωπικού συλλόγου του Αγίου Αλεξίου του Ανθρώπου του Θεού, στο χωριό Μπουραμάτα.

Βαπτίστηκαν επίσης 60 νέοι χριστιανοί. Έγιναν οι πρώτοι 25 γάμοι του χωριού. Ηδη υπάρχουν εκατοντάδες ενορίτες. Η πρώτη ζωντανή ενορία του Μπουρούντι.

Στιγμές αποστολικές! Καρδιές ανοιχτές!Άνθρωποι που ζητούν το θησαυρό της Ορθοδοξίας. Παντού χέρια, μάτια που ζητούν αγάπη.

Ένας επίσκοπος με εμφανή την πατρική αγάπη στο πρόσωπο του αλλά και την αγωνία του για το μέλλον. Μπροστά του δεν μένεις αδιάφορος.

Ο θερισμός πολύς… οι δε εργάται ολίγοι. Μια νέα σελίδα για την Εκκλησία μας.

Τώρα το Μπουρούντι, μετά η Ρουάντα, μετά… πάντα τα έθνη.

Το αρχαίο, ένδοξο και πλούσιο μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοβίτσας βρίσκεται στο Δήμο Εγνατίας στο ομώνυμο χωριό , Χρυσοβίτσα , και είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Παναγίας.

Το χωριό πήρε το όνομα από την εικόνα της Παναγίας , που με θαυμαστό τρόπο έφυγε από το χωριό Στριγγανία της Επαρχίας Τριχωνίδας και το ναό της «Χρυσοβίτζης», όπου για πρώτη φορά βρέθηκε η εικόνα το 533 μ.Χ. , και αφού περιπλανήθηκε πηγαίνοντας , πάντα με θαυμαστό τρόπο , στη Μονή Βαρλαάμ των Μετεώρων και στη συνέχεια στη Μονή Βωτζά (Βουτσά ) ,που βρίσκεται στο χωριό Γρεβενίτι , έφτασε στο δάσος του χωριού Παλαιόμυλος , όπως ονομαζόταν πριν την εμφάνιση της Εικόνας το σημερινό χωριό Χρυσοβίτσα .

Εκεί στο δάσος κάποια γυναίκα που την έλεγαν Λαμπρινή ,από το χωριό Παλαιόμυλος που βρισκόταν στους πρόποδες του δάσους , πηγαίνοντας να κόψει ξύλα βλέπει μια γυναίκα να στέκεται ντυμένη σαν βασίλισσα ,εκεί που σήμερα είναι κτισμένη η εκκλησία.

Είπε στη Λαμπρινή: «Να πας, χριστιανή , στο χωριό σου και να πεις στον παπα-Μιχαήλ και στους δυο γέροντες του χωριού να έρθουν εδώ και να οικοδομήσουν το σπίτι μου (να κτίσουν ναό ) και εδώ γύρω από το σπίτι μου να κτίσουν το χωριό τους και θα έχουν έτσι την παντοτινή μου προστασία».

Αφού συνέβηκαν κι άλλα θαυμαστά γεγονότα πείσθηκε κι ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων , που ήθελε να πάρει τη θαυματουργική εικόνα στα Γιάννενα , πως η Παναγία ήθελε να μείνει στον τόπο που εμφανίστηκε και έτσι κτίσθηκε ναός που ονομάστηκε εκκλησία—μονή της Χρυσοβίτσας. ( Βλέπε βιβλίο «Η Παναγία της Χρυσοβίτσας» Στέργιος Μπούγιας ,Χρήστος Γαλάνης )

Το μοναστήρι της Χρυσοβίτσας περικλείεται από κάστρο που τμήμα του έγινε από κάποιον που ονομαζόταν Μπαλατσός. Σε αγκωνάρι του παράθυρου των νοτίων κελιών υπάρχει εγχάρακτη ημερομηνία 1253 ,ημερομηνία κτίσεως των κελιών .

Αναφέρεται ότι στα χρόνια της ακμής ( «Ηπειρωτικά Χρονικά» 1933, Φίλιππου Σεγκούνη ) ήταν μοναστήρι με «δεκατρείς Γούμενους».

Λειτούργησε ως ανδρικό αλλά και ως γυναικείο. Στην «Ανέκδοτη Αλληλογραφία των Ζωσιμάδων» αναφέρεται ότι μόνασε στο μοναστήρι η Βασιλική Ζωσιμά θυγατέρα του Χρήστου Ζωσιμά που πήρε το όνομα Βηθλεέμ .

Το μοναστήρι της Χρυσοβίτσας ήταν το πλουσιότερο της περιοχής και σαν προσκύνημα εφάμιλλο της Τήνου και της Σουμελάς . Τα περισσότερα κειμήλια «φλωρικά» ,Ιερά φελόνια , ασημικά , Ιερά σκεύη και τα «άσπρα της Χρυσοβίτσας», που τον καιρό του «χαλασμού» έφταναν τα διακόσια πουγγιά (100.000 γρόσια ) βρίσκονταν σε ειδική κρύπτη της Μητρόπολης των Ιωαννίνων «μπιδρούμι» για να προφυλαχτούν .

Σήμερα το καθολικό του μοναστηριού βρίσκεται σε καλή κατάσταση . Δύο επιγραφές που υπάρχουν, μία στον πρόναο και μία στον κυρίως ναό ,αναφέρουν ότι η ιστόρηση του πρόναου έγινε αρχιερατεύοντος του Μητροπολίτη Ιωαννίνων Κλήμεντος (1680 – 1715) , («Κώδικας Χώρας Μετσόβου ετών 1708 – 1907» Γ. Πλατάρης ), ενώ η επιγραφή στον κυρίως ναό γράφει ότι η ιστόρηση έγινε το 1781 29 Ιουνίου από τους Καπεσοβίτες αδελφούς Ιωάννη και Γεώργιο ιερέα . Η αρχαιολογία κατέταξε το μοναστήρι αυτό το 1781 μόνο και μόνο από την επιγραφή του κυρίως ναού.

Δεν πρόσεξε τα παρακάτω:

1) Πάνω από την είσοδο του κυρίως ναού υπάρχει εντοιχισμένη λίθινη πλάκα με ανάγλυφη ημερομηνία 1233 και ανάγλυφα γράμματα .

2) Κάτω από την αγιογράφηση των Καπεσοβιτών αδελφών υπάρχει άλλη αγιογράφηση που κανείς δεν ενδιαφέρθηκε να εκτιμήσει και να ασχοληθεί σοβαρά.

3) Είναι δυνατόν στην αγιογράφηση ενός καθολικού μονής να γίνει πρώτα η αγιογράφηση του πρόναου και μετά από 70 χρόνια περίπου η αγιογράφηση του κυρίως ναού ,σύμφωνα με τις επιγραφές ;

Στον κυρίως ναό ,σήμερα, υπάρχει ωραίος ξυλόγλυπτος άμβωνας , ωραίος ξυλόγλυπτος αρχιερατικός θρόνος και ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο .

Από τους θησαυρούς της Μονής μπορούμε να αναφέρουμε τα τρίπτυχα ,το ένα με την εικόνα του Εσταυρωμένου και το άλλο με ονόματα των κεκοιμημένων, το παλαιό ξυλόγλυπτο αρτοφόρι , ασημένια λειψανοθήκη με λείψανα των Αγίων: Τρύφωνος , Χριστοφόρου και Αρσενίου του Καππαδόκου , η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας με το ασημένιο επικάλυμμα ,ασημένια Ιερά σκεύη, Ευαγγέλια με ασημένια επικάλυψη ,τα βημόθυρα της Ωραίας Πύλης και της Προσκομιδής , το φιλτισένιο σεντούκι και κυρίως εικόνες του τέμπλου μεγάλες και μικρές.

Το καθολικό της Μονής Χρυσοβίτσας σύμφωνα με υπουργικές αποφάσεις είναι διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 21/ 24-1-58 τ. β΄ και ΦΕΚ 404 / 6 -7-65 τ. β