Γρεβενά- Σημαντικά κτίρια της ελληνιστικής και βυζαντινής εποχής ήρθαν στο φως

Δημιουργηθηκε στις Παρασκευή, 23 Ιουλίου 2010

Γράφτηκε από τον/την ΑΠΕ - ΜΠΕ 15:30

Τρία κτίρια σημαντικού μεγέθους, που μαρτυρούν την ύπαρξη ιδιαίτερα ανεπτυγμένου οικισμού, στις όχθες του Αλιάκμονα, κατά τα ελληνιστικά και βυζαντινά χρόνια, ήρθαν στο φως κατά τη διάρκεια ανασκαφών, στη θέση Άγιος Κωνσταντίνος του χωριού Δήμητρα Γρεβενών. 

Το χωριό Δήμητρα ανήκει στο Δήμο Χασίων Γρεβενών και βρίσκεται στα νότια και δεξιά του ρου του Αλιάκμονα. Οι αρχαιότητες που έχουν εντοπιστεί τα τελευταία χρόνια, στη θέση Άγιος Κωνσταντίνος, ξεκινούν χρονικά από την προϊστορική εποχή. Την προϊστορική χρήση του χώρου μαρτυρούν ορισμένα λίθινα εργαλεία, ενώ η επόμενη διαπιστωμένη κατοίκηση τοποθετείται χρονικά από τα ελληνιστικά χρόνια και μετά. 

Σε χώρο γύρω από το εικονοστάσι στο ξωκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου, οι αρχαιολόγοι της Λ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και της 17ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων αποκάλυψαν τρία σημαντικά κτίσματα και πολλές ταφές. "Το γεγονός ότι βρίσκεται πολύ κοντά στον Αλιάκμονα και άρα ήταν μια πλούσια θέση μας δείχνει την ευρεία οικιστική αξιοποίηση του χώρου ", εξηγεί στο ΑΠΕ- ΜΠΕ η αρχαιολόγος της Λ' ΕΠΚΑ, Δήμητρα Θεοδώρου.

Στο βόρειο τμήμα της θέσης και στον άξονα Βορρά- Νότου, σε έκταση 750 τετραγωνικών μέτρων, είχε χτιστεί οικιστικό συγκρότημα, σημαντικού μεγέθους και πολυτελούς κατασκευής. Το συγκρότημα προοριζόταν για μόνιμη εγκατάσταση και προσέφερε άνετη διαβίωση στους διαμένοντες. Η είσοδος στην αγροικία τοποθετείται στο νότο και οδηγεί στην εσωτερική αυλή. Παράλληλα υπήρχαν και δύο είσοδοι εκατέρωθεν, δυτικά και ανατολικά, σε αντίστοιχα δωμάτια. Η αγροικία αποτελείται από 11 δωμάτια-χώρους που αναπτύσσονται γύρω από κεντρική τετράγωνη αυλή, εμβαδού 156,25 τετραγωνικών μέτρων. Στο κέντρο του τετράγωνου αυτού χώρου αποκαλύφθηκε έκταση σχεδόν τετράγωνη, διαστάσεων 6 Χ 5,5 μέτρων, στρωμένη από πήλινες τετράγωνες πλάκες. Γύρω από το αίθριο με την τετράγωνη πλακόστρωτη αυλή έχουν αποκαλυφθεί τρεις είσοδοι για την επικοινωνία με αντίστοιχα δωμάτια. 

Τα κινητά ευρήματα, αγγεία, λυχνάρια, ένα θυμιατήρι, καθώς και σιδερένια και χάλκινα μικροευρήματα οδηγούν σε ένταξη στην Ελληνιστική Εποχή (3ος-2ος αι. π.Χ.). "Από την οικία απουσιάζει η οικοσκευή και φαίνεται πως οι κάτοικοί της μετέφεραν τα αντικείμενά τους όταν εγκατέλειψαν το χώρο", διευκρινίζει η αρχαιολόγος, Δήμητρα Θεοδώρου. Μεταγενέστερη προσθήκη αποτελεί κλίβανος στην ανατολική πλευρά του δωματίου-χώρου Ι.

Το δεύτερο κτίριο αποτελεί τρίκλιτη βασιλική διαστάσεων 20 Χ 12,2 μέτρα. Στην αρχική του φάση ο ναός είχε μαρμάρινο τέμπλο, καθώς σώζονται τέσσερα τμήματα θωρακίων με επιπεδόγλυφες φολίδες. Στη δυτική πλευρά εντοπίζεται ισόγειος νάρθηκας που επικοινωνούσε με τρίβηλο με τον κυρίως ναό, όπως και σε άλλες βασιλικές που χρονολογούνται τον 11ο αιώνα. Το παραπάνω σε συνδυασμό με τη διαπίστωση ότι η βασιλική ήταν ξυλόστεγη οδηγούν τους αρχαιολόγους στη χρονική τοποθέτηση του ναού στον 11ο αιώνα.

Στη δεύτερη φάση του κτιρίου προστέθηκαν προσκτίσματα στη βόρεια πλευρά. Ο ναός έπαψε να λειτουργεί κα ο χώρος βόρεια κα δυτικά μετατράπηκε σε νεκροταφείο. Στην τρίτη φάση του ο ναός αποτελούνταν από ένα κτίσμα που ενσωμάτωσε την αψίδα και περιορίστηκε στο κεντρικό κλίτος με διαστάσεις 6,35 Χ 4,20 μέτρα.

Η βασιλική εμφανίζει και μια τέταρτη φάση, που χτίστηκε πάνω στον ερειπωμένο ναό (καταστράφηκε από πυρκαγιά στα τέλη του 13ου αιώνα). Η φάση αυτή περιλαμβάνει ένα μικρό μονόχωρο κτίσμα (διαστάσεων 4 Χ 2,5 μέτρα). 

Από τα κινητά ευρήματα της βασιλικής ξεχωρίζει μια μικρή πήλινη εφυαλωμένη κούπα στα βόρεια του ναού που χρονολογείται (με βάση παρόμοιες) το 13ο - 14ο αιώνα μ.Χ. 

"Οι μεγάλες διαστάσεις της βασιλικής συνεπάγονται την ύπαρξη οικισμού, οπότε οι ανασκαφικές έρευνες θα συνεχιστούν για τον εντοπισμό του", διαπιστώνει η κ. Θεοδώρου.

Γύρω από τη βασιλική ήρθε, εξάλλου, στο φως εκτεταμένο νεκροταφείο, που χρονολογείται στη βυζαντινή περίοδο. Ανασκάφηκαν 62 ταφές, από τις οποίες οι έξι ήταν κιβωτιόσχημες, οι τρεις κεραμοσκεπείς και οι υπόλοιπες λακκοειδείς. Εντοπίστηκαν κα παιδικές ταφές καθώς και μια διπλή μητέρας - βρέφους. Τρεις ταφές ανοίχτηκαν πάνω στους τοίχους της αρχικής βασιλικής. Μία ταφή εντοπίστηκε μέσα στον αρχικό ναό στο άνοιγμα της κόγχης, και πιθανόν η ταφή να έγινε ενώ ο ναός ήταν σε χρήση.

Οι νεκροί είχαν όλοι δυτικό προσανατολισμό σε ύπτια στάση. Ορισμένοι είχαν καλυμμένο το κεφάλι με κεραμίδες. Σε δύο ταφές βρέθηκαν νομίσματα που συνδέονται με την αρχαία δοξασία για τα ναύλα στον Άδη, κάτι που συναντάται σε ταφές του 12ου - 13ου αιώνα. Από τις 62 ταφές οι 30 ήταν ακτέριστες. Τα κτερίσματα των υπολοίπων ήταν χάλκινα και σιδερένια κοσμήματα (δαχτυλίδια, ενώτια, περίαπτα) και γυάλινα αντικείμενα. Μόνο δύο ταφές είχαν πήλινα αγγεία. Τα δαχτυλίδια παρουσιάζουν ενδιαφέρον από άποψη τεχνικής και ποικιλίας τύπων. Εξάλλου, τα κτερίσματα ορισμένων τάφων μαρτυρούν ότι η χρήση του νεκροταφείου συνεχιζόταν ως τα ύστερα βυζαντινά χρόνια.

Τέλος, λείψανα ενός τρίτου κτιρίου ήρθαν στο φως, οι εργασίες αποκάλυψης του οποίου δεν έχουν ολοκληρωθεί. Μέχρι στιγμής έχουν αποκαλυφθεί δύο τοίχοι και τέσσερις λίθινες βάσεις που παραπέμπουν σε ύπαρξη στοάς. Οι μεγάλες διαστάσεις των τοίχων μαρτυρούν την ύπαρξη μεγάλων διαστάσεων κτιρίου. Στη βορειοδυτική πλευρά του τοίχου 1 και εκτός αυτού αποκαλύφθηκαν δύο εστίες. Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα τοποθετούνται χρονικά στην ύστερη Ελληνιστική Εποχή, ωστόσο η κεραμική του χώρου οδηγεί σε χρήση σαφώς μεταγενέστερη, σύγχρονη με τη βασιλική και τους τάφους. 

Το ανασκαφικό έργο στη θέση Άγιος Κωνσταντίνος παρουσιάζουν σήμερα με εισηγήσεις τους η προϊσταμένη της Λ' ΕΠΚΑ, Γεωργία Καραμήτρου- Μεντεσίδη, η αρχαιολόγος της Λ' ΕΠΚΑ, Δήμητρα Θεοδώρου, και η προϊσταμένη της 17ης ΕΒΑ, Μαρίζα Τσιάπαλη, στην πρώτη Επιστημονική Συνάντηση για το Αρχαιολογικό Έργο στην Άνω Μακεδονία, που φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αιανής.