Τον τελευταίο καιρό πληθαίνουν συνεχώς τα δημοσιεύματα που κάνουν λόγο για πρόθεση από πλευράς Οικουμενικού Πατριαρχείου για τη δημιουργία Αρχιεπισκοπής Δωδεκανήσου ή Νησιωτικής Αρχιεπισκοπής.

Ο ΠτΘ συζητά σήμερα το θέμα με τον θεολόγο, εκκλησιαστικό ιστορικό και νομικό κ. Ιωάννη Σιδηρά. Ο κ. Σιδηράς υποστηρίζει ότι δεν είναι παράδοξο στην εκκλησιαστική ιστορία -και γενικότερα στην πρακτική διοικήσεως επαρχιών που εφάρμοζε ανά τους αιώνες το Πατριαρχείο- η ίδρυση τοπικών επαρχιακών συνόδων, αναφέροντας ότι οι εξελίξεις συνδέονται και με το γεγονός ότι το τουρκικό κράτος απεδέχθη το αίτημα του Πατριαρχείου να δίνεται η τουρκική υπηκοότητα σε Μητροπολίτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μη Τούρκους υπηκόους, που διαβιούν και ασκούν τα καθήκοντά τους ως Μητροπολίτες του Θρόνου.

ΠτΘ: κ. Σιδηρά, πληροφορίες μιλούν για δημιουργία Αρχιεπισκοπής Δωδεκανήσου, των οποίων είναι γνωστό ότι η σχέση με το Πατριαρχείο είναι διαφορετική από αυτή των Νέων Χωρών, αλλά και της Αρχιεπισκοπής της Κύπρου. Ποιο είναι το καθεστώς που ισχύει για τα Δωδεκάνησα;

Ι.Σ.: Τα Δωδεκάνησα και, συνακόλουθα, οι μητροπόλεις της Δωδεκανήσου υπάγονται ως επαρχίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου απευθείας στην Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως. Αυτό το εκκλησιαστικό καθεστώς διαφέρει από αυτό των Νέων Χωρών, σύμφωνα με το οποίο, κατά την Πατριαρχική πράξη του 1928, οι μητροπόλεις των Νέων Χωρών, Ηπείρου, Μακεδονίας – Θράκης και νήσων του αρχιπελάγους, δηλαδή Χίος, Σάμος, Μυτιλήνη και Λήμνος, υπάγονται μεν πνευματικά και έχουν την εκκλησιαστική τους αναφορά στο Πατριαρχείο, διοικητικά στην Ελλαδική Εκκλησία.

Η τριμερής συμφωνία Πατριαρχείου, Ελλαδικής Εκκλησίας και Ελληνικής Πολιτείας για το καθεστώς των Νέων Χωρών εφαρμόσθηκε ύστερα από την Μικρασιατική Καταστροφή γιατί δεν μπορούσαν να διαποιμανθούν οι μητροπόλεις αυτές από το Φανάρι.

Το Πατριαρχείο, βέβαια, παραχώρησε αυτές τις μητροπόλεις διοικητικά στην Ελλαδική Εκκλησία επιτροπικώς, δηλαδή άχρι καιρού, για όσο χρονικό διάστημα κρίνει εκείνο ότι αδυνατεί να ασκήσει την διαποίμανσή τους. Σε εύθετο χρόνο μπορεί να απαιτήσει την επανυπαγωγή των μητροπόλεων των Νέων Χωρών στη δικαιοδοσία του.

Το εκκλησιαστικό καθεστώς της Κρήτης είναι τελείως διαφορετικό. Εκεί κάνουμε λόγο για Αυτόνομη Εκκλησία της Κρήτης υπό τον τίτλο «Ιερά Αρχιεπισκοπή Κρήτης», σύμφωνα με το οποίο υπάρχει στην Κρήτη Ιερά Σύνοδος τοπική ή αλλιώς επαρχιακή, η οποία διεκπεραιώνει τις τοπικές εκκλησιαστικές και άλλες υποθέσεις των μητροπόλεων που απαρτίζουν την Εκκλησία της Κρήτης, αλλά για πολύ σημαντικά και σοβαρά ζητήματα η εκκλησιαστική αναφορά των Μητροπόλεων της νήσου είναι και πάλι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Υπάρχει, δηλαδή, ακατάλυτος ουσιαστικός δεσμός μεταξύ της Εκκλησίας της Κρήτης και της Μητέρας Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως.

Σύμφωνα με τις τελευταίες εξελίξεις που είδαν το φως της δημοσιότητας, υπάρχει σκέψη να ιδρυθεί Ιερά Αρχιεπισκοπή Δωδεκανήσου, ένα είδος νησιωτικής Αρχιεπισκοπής, την οποία θα απαρτίζουν οι Μητροπόλεις της Δωδεκανήσου με ταυτόχρονη αποκοπή από τις Μητροπόλεις των Νέων Χωρών εκείνων των νήσων που ανήκουν σε αυτές τις Μητροπόλεις, που είναι η Χίος, η Σάμος, η Μυτιλήνη και η Σάμος. Αυτές οι τέσσερις Μητροπόλεις συν την Μητρόπολη Μηθύμνης, που είναι ξεχωριστή Μητρόπολη μέσα στη νήσο Λέσβο, με τις Μητροπόλεις της Δωδεκανήσουν μπορούν να διαμορφώσουν ένα νέο εκκλησιαστικό καθεστώς της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Δωδεκανήσου ή μιας νησιωτικής Αρχιεπισκοπής Αιγαίου Πελάγους, προκειμένου να υπάρχει μια καλύτερη διαποίμανση.

Οι εξελίξεις συνδέονται με το θέμα της διαδοχής του Οικουμενικού Πατριάρχη

ΠτΘ: κ. Σιδηρά, αυτές οι εξελίξεις συνδέονται με το θέμα της διαδοχής του Πατριάρχη και συγκεκριμένα με την απόφαση της Τουρκικής κυβέρνησης να δίνεται η τουρκική υπηκοότητα σε μητροπολίτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου που ζουν εκτός της τουρκικής επικράτειας;

Ι.Σ.: Αυτές οι εξελίξεις συνδέονται και με το γεγονός ότι το τουρκικό κράτος απεδέχθη το αίτημα του Πατριαρχείου να δίνεται η τουρκική υπηκοότητα σε Μητροπολίτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μη Τούρκους υπηκόους που διαβιούν και ασκούν τα καθήκοντά τους ως Μητροπολίτες του Θρόνου σε επαρχίες του Θρόνου εκτός τουρκικής επικρατείας.

Συνδέεται δε με το όλο ζήτημα αυτός ο σχεδιασμός για την ίδρυση Ιεράς Αρχιεπισκοπής Δωδεκάνησου ή Νησιωτικής Αρχιεπισκοπής διότι υποψηφιότητα για να λάβουν την τουρκική υπηκοότητα έθεσαν και μητροπολίτες της Κρήτης και της Δωδεκανήσου. Συνεπώς κατά αυτόν τον τρόπο έχουμε έναν αναβιβασμό των Μητροπόλεων της Δωδεκανήσου, αφού βεβαίως υπάρχει και απόσπαση από τις Μητροπόλεις των Νέων Χωρών εκείνων των νήσων που συνιστούν ιδιαίτερες μητροπόλεις.

Ενδεχόμενη αρχιεπισκοπή Δωδεκανήσου θα ήταν κάτι πολύ δυναμικό και αποτελεσματικό

ΠτΘ: Αυτό συνάδει με την εκκλησιαστική ιστορία;

Ι.Σ.: Δεν είναι παράδοξο στην εκκλησιαστική ιστορία -και γενικότερα στην πρακτική διοικήσεως επαρχιών που εφάρμοζε ανά τους αιώνες το Πατριαρχείο- η ίδρυση τοπικών επαρχιακών συνόδων με την παρουσία κάποιου πρώτου, που είναι ή ο έχων τα πρεσβεία χειροτονίας, ο αρχαιότερος δηλαδή επίσκοπος, ή ο μητροπολίτης ιστορικής μητροπόλεως.

Αυτό εφαρμόζεται στην εκκλησία της Κρήτης δια την καλύτερη διαποίμανσή της λόγω των αποστάσεων ή των ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούν κατά διαφόρους χρονικές περιόδους το Πατριαρχείο δίδει την δυνατότητα μόνο αυτό, έχων την σχετική αρμοδιότητα και την εκκλησιαστική εξουσία, να ιδρύονται επαρχιακές σύνοδοι ή τοπικές αυτόνομες ή ημιαυτόνομες εκκλησίες.

Άρα βλέπουμε ότι στην προκειμένη περίπτωση η εφαρμογή αυτού του καθεστώτος και σε μια ενδεχόμενη μελλοντική αρχιεπισκοπή Δωδεκανήσου ή Νησιωτική Αρχιεπισκοπή με σύστημα διοικήσεως αυτό της επαρχιακής τοπικής συνόδου θα ήταν κάτι πολύ δυναμικό και αποτελεσματικό, χωρίς βεβαίως σε καμία περίπτωση να συνεπάγεται την αποκοπή των Μητροπόλεων αυτών από την Μητέρα τους Εκκλησία, που ούτως ή άλλως είναι η πνευματική της κεφαλή.

Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι μέχρι και το 1924 υφίστατο επαρχιακή Ιερά Σύνοδος Θεσσαλονίκης, η οποία από τον 9ο και εντονότερα από τον 11ο αιώνα μέχρι και το 1924 ήταν ένα μόνιμο διοικητικό σύστημα για την διοίκηση Μητροπόλεων της Μακεδονίας υπό τον εκάστοτε Θεσσαλονίκης.

Ειδικές μελέτες αναφέρουν ότι η Επαρχιακή Ιερά Σύνοδος Θεσσαλονίκης ήταν αυτή η οποία έφθασε σε κάποια χρονική στιγμή να απαρτίζεται από δεκατέσσερις μητροπόλεις. Επί τόσους αιώνες αυτή η μορφή εκκλησιαστικής περιφερειακής διοικήσεως, θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε, είχε άριστα αποτελέσματα και συνέβαλε τα μέγιστα στην αντιμετώπιση άμεσων και καίριων εκκλησιαστικών ζητημάτων. Αυτό υφίσταται και στην Κρήτη.

Είναι ένα σύστημα διοικήσεως σε επίπεδο περιφερειακής επαρχιακής Συνόδου η οποία βεβαίως έχει ως κεφαλή της το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η όλη λειτουργία της είναι αποτελεσματική.

ΠτΘ: Αυτή τη στιγμή στα Δωδεκάνησα μπορεί να συσταθεί επαρχιακή Σύνοδος; Υπάρχει καθορισμένος αριθμός για τη δημιουργία της;

Ι.Σ.: Δεν υπάρχει καθορισμένος αριθμός προβλεπόμενος ο οποίος θα πρέπει να υφίσταται ως βάση για την ίδρυση μιας επαρχιακής συνόδου. Πέντε είναι οι μητροπόλεις μέχρι τούδε στα Δωδεκάνησα και, αν αποκοπούν και οι τέσσερις μητροπόλεις που στην ουσία είναι τα τέσσερα νησιά των Νέων Χωρών, τότε έχουμε μια επαρχιακή τοπική σύνοδο την οποία θα απαρτίζουν δέκα μητροπόλεις γιατί στην Μυτιλήνη υφίστανται όπως είπαμε δύο μητροπόλεις. Άνετα θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτό το σύστημα νησιωτικής αρχιεπισκοπής.

ΠτΘ: Και με την Πάτμο δημιουργείται πρόβλημα;

Ι.Σ.: Υφίσταται ένα ζήτημα με την Πάτμο, που είναι η Ιερά Νήσος από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, η οποία αποτελεί εξαρχία και είναι η εξαρχία Πάτμου, λόγω του ότι εκεί ευρίσκεται η Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, του αγαπημένου μαθητή του Κυρίου. Ενδέχεται στο πλαίσιο αυτό να αναβιβασθεί η νήσος σε μητρόπολη, οπότε και αυτή θα μπορούσε να υπαχθεί σε ένα μελλοντικό εκκλησιαστικό καθεστώς επαρχιακής τοπικής συνόδου.

ΠτΘ: κ. Σιδηρά, σας ευχαριστούμε πολύ.
Ι.Σ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ.

Σκέψη του Οικουμενικού Πατριάρχου το Ορφανοτροφείο της Πριγκήπου να γίνει Κέντρο Περιβαλλοντικών Ερευνών διεθνούς εμβέλειας

Σημαντικό γεγονός χαρακτηρίζει ο κ. Σιδηράς τη δικαίωση του Πατριαρχείου στο ζήτημα του Ορφανοτροφείου της Πριγκήπου. «Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων γραπτώς πλέον έφθασε στην Τουρκία και την υποχρεώνει να καταβάλλει έξι χιλιάδες ευρώ ως ηθική αποζημίωση στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, γιατί δημεύθηκε το Ορφανοτροφείο παρανόμως, είκοσι χιλιάδες ευρώ για δικαστικά έξοδα και την επιστροφή του ίδιου του Ορφανοτροφείου της Πριγκήπου.

Το γεγονός αυτό είναι σημαντικό, γιατί από την στιγμή που θα επιστραφεί ο τίτλος κυριότητας του Ορφανοτροφείου της Πριγκήπου, το οποίο μέχρι την δήμευσή του ανήκε στο λεγόμενο Βακούφι, θα αναγνωριστεί εν τοις πράγμασι επίσημος συνομιλητής της Τουρκίας το Οικουμενικό Πατριαρχείο σε ζητήματα ιδιοκτησίας ακινήτου περιουσίας και θα αναγνωρισθεί συνεπακόλουθα εμμέσως πλην σαφώς ότι το Πατριαρχείο έχει δικαίωμα να είναι φορέας ακινήτου περιουσίας που μέχρι σήμερα αυτό το δικαίωμα δεν του αναγνωριζόταν γιατί δεν αναγνωριζόταν από το Τουρκικό Κράτος νομική προσωπικότητα στο Πατριαρχείο και αφού δεν ήταν νομικό πρόσωπο δεν μπορούσε να ήταν και φορέας ακίνητης περιουσίας.

Αυτή η εξέλιξη είναι καταλυτικής σημασίας, διότι πλέον το Πατριαρχείο μπορεί να έχει και να διαχειρίζεται ελεύθερα αβίαστα και ανεμπόδιστα ακίνητη περιουσία».

ΠτΘ: Υπάρχει σκέψη μελλοντικής αξιοποίησης του Ορφανοτροφείου της Πριγκήπου;

Ι.Σ.: Η μελλοντική αξιοποίηση του Ορφανοτροφείου έχει δηλωθεί και έχει διευκρινιστεί από την πλευρά του Οικουμενικού Πατριάρχου. Το Ορφανοτροφείο αφού επιστραφεί μπορεί να επισκευαστεί. γιατί βρίσκεται σε άθλια κατάσταση. και να ιδρυθεί στο λόφο όπου έχει την έδρα του το Ορφανοτροφείο ένα διεθνές Κέντρο Περιβαλλοντικό Ερευνών.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πέρσι τον Αύγουστο ο τούρκος πρωθυπουργός Ερντογάν που επισκέφθηκε με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο την Πρίγκηπο και τον ρώτησε πώς θα ήθελε να αξιοποιήσει το Ορφανοτροφείο εκείνος του απάντησε ότι το σχέδιο του Πατριαρχείου είναι να γίνει Κέντρο Περιβαλλοντικών Ερευνών διεθνούς εμβέλειας και ο Τούρκος πρωθυπουργός είδε με πολύ θετική στάση την όλη προσπάθεια.