Το ιστορικό Μετόχι του Αγίου Ανδρέα επαναλειτουργεί

Δημιουργηθηκε στις Δευτέρα, 29 Νοεμβρίου 2010

Γράφτηκε από τον/την ΑΠΕ - ΜΠΕ 15:32

Όταν τον Ιανουάριο του 2000, ο νεοεκλεγείς τότε δήμαρχος Ελευθερών (δυτικά του νομού Καβάλας), Χαράλαμπος Χρυσανίδης, δεσμεύτηκε στους λιγοστούς κατοίκους του μικρότερου δημοτικού διαμερίσματος του Δήμου ότι θα ξεκινήσει την εκ βάθρων ανακατασκευή του Μετοχίου του Αγίου Ανδρέα, ώστε να επαναλειτουργήσει ως ναός, ελάχιστοι τον πίστεψαν. 

Κάποιοι, ωστόσο, ήλπιζαν ότι η αναφορά αυτή του νέου δημάρχου, σε συνδυασμό με την επαγγελματική του ενασχόληση ως πολιτικού μηχανικού, ίσως να έφερνε κάποια αποτελέσματα. Ώστε, έπειτα από πενήντα χρόνια εγκατάλειψης και σχεδόν ενάμιση αιώνα από την αρχική κατασκευή του, αυτό το πετρόχτιστο, μεγαλόπρεπο κτίσμα, που δέσποζε στο κέντρο του σημερινού δημοτικού διαμερίσματος του Αγίου Ανδρέα, να έπαιρνε και πάλι "ζωή".

Η ανακατασκευή του Μετοχίου και η επαναλειτουργία του ως ορθόδοξου ναού ήταν κάτι περισσότερο από ένας διακαής πόθος των ντόπιων. Ήταν κάτι ισχυρότερο από μια μεγάλη επιθυμία, κάτι εντονότερο από τη διατήρηση της παράδοσης και του πολιτισμού. Ήταν μια "συγγνώμη" των παλιότερων προς τις νεότερες γενιές που άφησαν και καταστράφηκε ένα από τα σημαντικότερα οικοδομικά κτίσματα, που αναγέρθηκαν στην περιοχή στα μέσα του 20ού αιώνα. 

Στην πραγματικότητα, οι σκληρές συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, όταν ήρθαν πρόσφυγες από τις αλησμόνητες πατρίδες τους, είχαν ως αποτέλεσμα τη χρησιμοποίηση μεγάλου όγκου από τα απομεινάρια των κτιριακών εγκαταστάσεων του Μετοχίου για οικοδομικά υλικά, αφήνοντας μόνο το Καθολικό της μονής, την εκκλησία που ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Ανδρέα.

Ο Δήμος Ελευθερών, έπειτα από δέκα χρόνια σκληρών προσπαθειών και μεγάλων αγώνων, δέκα χρόνια που σημαδεύτηκαν από πολλά εμπόδια και αφού βρήκε τους απαραίτητους πόρους, κατάφερε να επαναλειτουργήσει το Καθολικό της παλιάς μονής. Η εικόνα εντυπωσιάζει, αφήνει κατάπληκτους τους ντόπιους και τους επισκέπτες. Το εγκαταλελειμμένο κουφάρι του Καθολικού της μονής έγινε και πάλι ένας περίλαμπρος ναός. Η τεχνική υπηρεσία του δήμου και ο εργολάβος που το ανέλαβε σεβάστηκαν απόλυτα την αρχιτεκτονική του κτίσματος και βασίστηκαν σε ιστορικές αναφορές και μαρτυρίες για να δώσουν στο ναό την αρχική του αίγλη και μορφή.

Επαναλειτουργία μέσα από τα ερείπια

Όταν πριν από λίγες μέρες ο μητροπολίτης Ελευθερούπολεως κ. Χρυσόστομος τέλεσε τα θυρανοίξια του ναού, τότε τα μάτια δάκρυσαν, καθώς οι μνήμες ορισμένων υπέργηρων κατοίκων γύρισαν δεκάδες χρόνια πίσω. Το άλλοτε κραταιό μοναστήρι του Αγίου Ανδρέα, που αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την οικονομική, την πνευματική και την πολιτιστική ανάπτυξη της περιοχής, έπαιρνε και πάλι "ζωή", έστω και μόνο μέσα από τη λειτουργία του Καθολικού.

Το σημερινό Δημοτικό Διαμέρισμα του Αγίου Ανδρέα, στο Δήμο Ελευθερών, είναι άρρηκτα δεμένο με την ιστορία της μονής, που ίδρυσαν το 1896 Ρώσοι μοναχοί, προερχόμενοι από το Άγιο Όρος. Οφείλει την ονομασία του στο Μετόχι και τον άγιο, στον οποίο ήταν αφιερωμένο, ενώ χτίστηκε πάνω στην έκταση που καταλάμβανε το τεράστιο οικοδομικό συγκρότημα του μοναστηριού. 

Ο δικηγόρος και συγγραφέας, Θόδωρος Λυμπεράκης, στο εισαγωγικό σημείωμα του σπάνιου φωτογραφικού λευκώματος που εξέδωσε ο Αθλητικός - Μορφωτικός Σύλλογος "Αγίου Ανδρέα" Καβάλας, με τίτλο "Αγκαλιάζοντας τις ρίζες μας", αναφέρει ότι η κατασκευή του Μετοχίου του Αγίου Ανδρέα και η εγκατάσταση των Ρώσων μοναχών στην περιοχή "ήταν αποτέλεσμα της διεθνούς ρωσικής πολιτικής και διπλωματίας". 

Ο κ. Λυμπεράκης επισημαίνει: "Οι Ρώσοι, από το 1834 που άρχισαν να συρρέουν στο Άγιο Όρος (που βρίσκονταν στα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), χτίζοντας το λεγόμενο σήμερα ρωσικό μοναστήρι, στόχευαν στη διείσδυση της Βαλκανικής προς εξυπηρέτηση των τότε ιδιαίτερα διαδεδομένων πανσλαβικών ιδεών. Οι έμπειροι διπλωμάτες του τσαρικού υπουργείου Εξωτερικών πίστευαν ότι η παγκόσμια ακτινοβολία του Ορθόδοξου μοναστικού κέντρου θα τους επέτρεπε αυτή την άνετη διείσδυση και επικράτηση στις χώρες της Βαλκανικής χερσονήσου". 

Κινούμενοι σ' αυτό το πλαίσιο, οι Ρώσοι μοναχοί και αφού ήδη το ρωσικό μοναστήρι στο Άγιο Όρος άρχισε να ακμάζει, προχώρησαν το 1869 στην αγορά μιας μεγάλης έκτασης έναντι 3.000 χρυσών λιρών από τον Οθωμανό μπέη του Νουζλά, τον Ελιά. Η τεράστια αυτή έκταση καταλάμβανε ολόκληρη τη σημερινή περιοχή του Αγ. Ανδρέα και έφτανε μέχρι το σημερινό δημοτικό διαμέρισμα της Νέας Ηρακλείτσας (τουριστικό θέρετρο στα όρια του Δήμου Ελευθερών), αλλά είχε εκτάσεις, με μια σκάλα ελλιμενισμού πλοίων, και στη Νέα Πέραμο (έδρα του Δήμου Ελευθερών). 

Μόλις αγοράστηκε η έκταση από τη Σκήτη του Αγίου Ανδρέα, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή περίπου τριάντα Ρώσοι μοναχο, οι οποίοι ξεκίνησαν να κατασκευάζουν ένα Μετόχι, μια κανονική μονή. Το καθολικό της μονής κατασκευάστηκε στα πρότυπα των ρωσικών καθολικών του Αγίου Όρους, τιμώντας τη μνήμη του Αγ. Ανδρέα, ενώ ο διάκοσμός του ήταν εικόνες της εικονογραφικής σχολής του Νοβγκόροντ. 

Μετά την ίδρυσή του, το Μετόχι του Αγ. Ανδρέα ενισχύθηκε από σημαντικά κτιριακά οικοδομήματα, έκτασης πάνω από 20.000 τ.μ.. Η επικοινωνία του Μετοχίου με τη Ρωσία και ο εφοδιασμός του γινόταν μέσω του λιμανιού του, στη Νέα Ηρακλείτσα, από ατμόπλοια, που ερχόταν απευθείας από την Οδησσό. 

Εντυπωσιακό κτίσμα

Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του Έλληνα ταγματάρχη Νικόλαου Σχινά για την πολυτέλεια του Μετοχίου, ο οποίος το 1886, περνώντας από την περιοχή, αναφέρει στις σημειώσεις του: "Βόρεια του λιμένος της Νέας Ηρακλείτσας, ο καλός δρόμος μέσα από αγρούς και δάση οδηγεί στο Ρωσικό Μετόχι του Αγ. Ανδρέα. Έχει πολυτελή ναό με πολλά οικοδομήματα, σιδηρουργείο, ξυλουργείο, αμαξοποιείο, δύο ιππομύλους, δύο κλιβάνους, αποθήκες εισοδημάτων και στάβλους πεντακοσίων κτηνών. Διαμένουν στο Μετόχι εκατό χριστιανοί καλλιεργητές και ογδόντα Ρώσοι μοναχοί, καλυμμένοι με το μοναχικό ράσο, αξιωματικοί του ρωσικού στρατού, με προϊστάμενο το ραδιούργο Ρώσο, Βαρνάβα, σε μια προσπάθεια διάδοσης των πανσλαβικών ιδεών". 

Από το 1898 έως το 1900, το Μετόχι διεξήγαγε σοβαρούς δικαστικούς αγώνες με την Οθωμανική Κυβέρνηση, η οποία ήθελε να το καταλάβει, χαρακτηρίζοντάς το αδέσποτο κτήμα. 

Γύρω στα 1900, το Μετόχι είχε περί τους εκατό μοναχούς. Οι σχέσεις τους με τους γύρω απ' αυτό κατοικούντες υπόδουλους Έλληνες, ακόμη και στη διάρκεια της πρώτης και δεύτερης βουλγαρικής κατοχής (1913 και 1916, αντίστοιχα) ήταν άριστες. Επιπλέον, η φιλοξενία των Ρώσων μοναχών, ακόμα και κάτω από τις δυσκολότερες συνθήκες, ήταν παροιμιώδης όπως αφηγούνταν οι γέροντες της Ελευθερούπολης και των Ελευθερών.

Στη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων, η περιοχή του Αγίου Ανδρέα και των Ελευθερών έγινε θέατρο σκληρών επιχειρήσεων μεταξύ των Ελλήνων και των Βουλγάρων.

Η παρακμή των ρωσικών ιδρυμάτων του Αγίου Όρους και, συνακόλουθα του Μετοχίου τους, στην περιοχή του Αγίου Ανδρέα, φάνηκε αμέσως μετά την πτώση της τσαρικής Ρωσίας. Τα ρωσικά ατμόπλοια δεν ξαναφάνηκαν στον κόλπο της Νέας Ηρακλείτσας, οι μοναχοί περιορίστηκαν σε όσα παρήγαγαν τα κτήματά τους και η θάλασσα, με συνέπεια την παρακμή του Μετοχίου. Το 1919 εγκαταλείφθηκε οριστικά, όταν οι μοναχοί του εκδιώχτηκαν, κακήν κακώς, και εξορίστηκαν στη Βουλγαρία.

Η Συμέλα Κορδύλη - Μαργιόλα, πρόεδρος της Κοινωφελούς Επιχείρησης του Δήμου Ελευθερών, γεννημένη στον Άγιο Ανδρέα κι έχοντας μελετήσει όλα αυτά τα χρόνια την ιστορία του τόπου της, μιλώντας στο ΑΠΕ - ΜΠΕ επισημαίνει:

"Το 1923, μετά τη συνθήκη της Λοζάνης, Έλληνες πρόσφυγες, κυρίως ποντιακής καταγωγής, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή όπου βρισκόταν το άλλοτε ακμαίο ρωσικό Μετόχι. Το κράτος έπρεπε να βρει τρόπους αποκατάστασης όλων αυτών των πονεμένων Ελλήνων. Έτσι, το 1924 απαλλοτρίωσε τα κτήματα του Μετοχίου, για να τα διανείμει στη συνέχεια στους πρόσφυγες των δύο νεοϊδρυθέντων γειτονικών χωριών Νέας Ηρακλείτσας και Νέας Περάμου. Απέμεινε μόνο το Καθολικό του Μετοχίου, του Αγίου Ανδρέα, από το οποίο πήρε το όνομά του το νέο προσφυγικό χωριό (...). Στην εξαφάνιση των ιχνών του Μετοχίου συνέβαλε -σε μεγάλο βαθμό- και η ανάγκη των προσφύγων για οικοδομικά υλικά, το οποία και πήραν από τα μεγάλα κτίριά του". 

Ο απερχόμενος δήμαρχος Ελευθερών Χαράλαμπος Χρυσανίδης αναφερόμενος στο σημαντικό αυτό έργο του πνεύματος και του πολιτισμού δεν κρύβει την χαρά και την ικανοποίηση του.

"Μετά την ένταξη του Δήμου Ελευθερών στο νέο μεγάλο διευρυμένο Δήμο Παγγαίου, το Μετόχι του Αγίου Ανδρέα αποτελεί ένα από τα σπουδαιότητα μνημεία που διασώθηκαν χάρη στον άσβεστο πόθο των ανθρώπων να διατηρήσουν αναλλοίωτες μνήμες, ήθη, έθιμα και παραδόσεις. Το Μετόχι του Αγίου Ανδρέα είναι ο συνδετικός κρίκος των σημερινών κατοίκων με την ιστορία τους. Είναι μια υπόσχεση που δίνουν οι ίδιοι στις επόμενες γενιές ότι, δεν θα ξεχάσουν τις ρίζες και την ιστορία τους", δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.