On line διαδραστικός κατάλογος ελληνικών χειρογράφων στην Ι.Μ. Πάτμου

Δημιουργηθηκε στις Δευτέρα, 23 Ιουλίου 2012

Γράφτηκε από τον/την Εκ της Ιεράς Μονής - 14.45

Συνεχίζοντας την πεντηκονταετή παράδοση της αγαστής συνεργασίας της Ιεράς Μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Πάτμου με το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη η εκτέλεση ενός νέου πρωτοποριακού επιστημονικού προγράμματος για τη σύνταξη του on line διαδραστικoύ (interactive) καταλόγου των βυζαντινών και μεταβυζαντινών χειρογράφων της Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Πάτμου.

Το έργο, που τελεί υπό τις ευλογίες του καθηγουμένου της Μονής πανοσιολογιωτάτου αρχιμανδρίτου κ. Αντίπα και με τήν ἀμέριστη συμπαράσταση τῆς Γεροντικῆς Συνάξεως, αποτελεί τμήμα ευρύτερου Προγράμματος του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) του Εθνικού ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ), είναι ενταγμένο στα έργα της «Ψηφιακής Σύγκλισης» και σε επιστημονικό επίπεδο εκτελείται από το Τμήμα Βυζαντινών Ερευνών του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ.

Το ιστορικό της συνεργασίας

Η Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου είναι το μοναδικό (πλην του Άθω) μοναστικό ίδρυμα στον ελληνικό χώρο με συνεχή και αδιάσπαστο βίο και δραστηριότητα σχεδόν χιλίων ετών (από την ίδρυσή του ως σήμερα). Ο μοναδικός κειμηλιακός πλούτος που διαφυλάχθηκε σε αυτό επί χίλια σχεδόν χρόνια το καθιστούν ως ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της Ανατολικής Μεσογείου.

Στα σημαντικότερα τμήματα του κειμηλιακού πλούτου της μονής εντάσσονται: 1) Τα 1.100 ελληνικά χειρόγραφα που χρονολογούνται στην Βυζαντινή (6^ος αιώνας) και στην Μεταβυζαντινή περίοδο.

Και είναι διεθνώς γνωστό ότι το μέγεθος και το περιεχόμενο της βιβλιοθήκης των χειρογράφων της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Πάτμου είναι εφάμιλλα και ισάξια με εκείνα των μεγαλύτερων βιβλιοθηκών του Αγίου Όρους αλλά και των συλλογών ελληνικών χειρογράφων των μεγάλων βιβλιοθηκών της Ευρώπης.

2) Το εντυπωσιακό βυζαντινό και μεταβυζαντινό αρχείο, το οποίο αποτελεί ένα από τα πλουσιότερα και παλαιότερα, χρονολογικά, αρχειακά σύνολα της Ελλάδος και το μοναδικό που καλύπτει την περιοχή του νοτιοανατολικού Αιγαίου αλλά και τα αντίστοιχα παράλια της Μικράς Ασίας.

Είναι διεθνώς γνωστό, ότι οι έρευνες στη βιβλιοθήκη χειρογράφων και στο αρχείο της μονής αποτέλεσε ένα από τα κύρια ερευνητικά πεδία του Ινστιτούτου Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΙΒΕ/ΕΙΕ) και χρονολογούνται από το 1960.

Οι έρευνες συνεχίζονται και υπό την νέα δομή του Ινστιτούτου, το οποίο από τον Μάρτιο του 2012 αποτελεί το Τμήμα Βυζαντινών Ερευνών του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών (ΙΙΕ) του ΕΙΕ.

Οι ως τώρα δύο τόμοι με την έκδοση των βυζαντινών εγγράφων της μονής Πάτμου (αυτοκρατορικά έγγραφα και έγγραφα δημοσίων λειτουργών) από τις Έρα Βρανούση (†) και Μαρία Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, η πρόσφατη έκδοση των επιτομών των τουρκικών εγγράφων από διεθνή ομάδα τουρκολόγων (Nicolas Vatin, Gilles Veinstein και Ελισάβετ Ζαχαριάδου), οι Πίνακες των χρονολογημένων κωδίκων της μονής († Αθανάσιος Κομίνης), πολυάριθμα επιστημονικά άρθρα πλειάδας ερευνητών του ΕΙΕ, που αναφέρονται στην ιστορία καθώς και στο περιεχόμενο του αρχείου και της βιβλιοθήκης της μονής και η επικείμενη έκδοση των βυζαντινών πατριαρχικών εγγράφων (Μαρία Γερολυμάτου) καταδεικνύουν την προτεραιότητα πού έχει για το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών η πολυεπίπεδη έρευνα της ιστορίας της μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Πάτμου.

Ειδικότερα με το παρουσιαζόμενο σήμερα υπό εκτέλεση μείζον έργο συνεχίζεται η νέα καταλογογράφηση των χειρογράφων της Μονής που είχε αρχίσει, με τον τίτλο «Νέα Πατμιακή Βιβλιοθήκη», ο αείμνηστος παλαιός ερευνητής του Ινστιτούτου Βυζαντινών Ερευνών, καθηγητής Αθανάσιος Κομίνης.

Στόχος του Προγράμματος

Στόχος του έργου είναι η συνέχιση της σύνταξης αναλυτικού, διαδραστικού (interactive) περιγραφικού καταλόγου των ελληνικών χειρογράφων και η οn line χρήση του διεθνώς.

Στην παρούσα φάση θα καταλογογραφηθούν τριακόσια σαράντα δύο (342) περγαμηνά και χαρτώα χειρόγραφα που χρονολογούνται από τόν 9^ο ως τον 18^ο αιώνα και περιέχουν έναν εξαιρετικά ποικίλο αριθμό έργων της αρχαίας ελληνικής, της βυζαντινής και της μεταβυζαντινής γραμματείας (ιστορικά, λειτουργικά, θεολογικά, νομικά, επιστημονικά κλπ. κείμενα). Εκατό από αυτά θα αναρτηθούν άμεσα στο διαδύκτιο και θα αποτελέσουν τον πυρήνα του on line διαδραστικού (interactive) περιγραφικού καταλόγου των χειρογράφων της Μονής.

Ορισμένος αριθμός από τα παραπάνω χειρόγραφα θα ψηφιοποιηθούν και θα συνδεθούν άμεσα με την αναλυτική περιγραφή του περιεχομένου τους.

Ο on line κατάλογος θα συνδέεται μέ ειδική βάση δεδομένων (database) που θα περιλαμβάνει τις αναλυτικές περιγραφές των μικρογραφιών των ιστορημένων χειρογράφων του δείγματος. Μετά το πέρας των περιγραφών του συνόλου των 342 χειρογράφων, ο κατάλογος θα λάβει και έντυπη μορφή.

Σπουδαιότητα του Προγράμματος

Το εκτελούμενο έργο είναι διεθνώς ο πρώτος on line διαδραστικός (interactive) κατάλογος ελληνικών χειρογράφων μιας μεγάλης συλλογής.

Η χρησιμότητα του έργου είναι πολλαπλή:

1. Δίνει τη δυνατότητα άμεσης και ελεύθερης πρόσβασης διεθνώς σε ένα δυσπρόσιτο υλικό, αναγκαίο για την πρωτογενή έρευνα των ανθρωπιστικών επιστημών, σε πολλές κατηγορίες ειδικών επιστημόνων (π. χ. φιλολόγους, θεολόγους, ιστορικούς κάθε ειδικότητας, παλαιογράφους, ιστορικούς τέχνης, ιστορικούς του βιβλίου)

2. Εξυπηρετεί άμεσα εκπαιδευτικούς σκοπούς για φοιτητές φιλοσοφικών αλλά και άλλων σχολών (νομικών και θεολογικών), όσον αφορά την εκμάθηση και άσκηση στην ελληνική παλαιογραφία και την κωδικολογία καθώς και την ιστορία και την κριτική των κειμένων.

3. Αποτελεί άμεσο και οπτικοποιημένο υλικό διδασκαλίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση για την εξοικείωση των μαθητών με την ιστορία και εξέλιξη της ελληνικής γραφής και τον τρόπο διάσωσης των κειμένων της ελληνικής γραμματείας.

4. Δίνει τη δυνατότητα σε ένα διεθνώς ευρύ κοινό άμεσης πρόσβασης και επικοινωνίας με απρόσιτα πολιτισμικά αγαθά και τη δυνατότητα δυναμικής συμμετοχής στην εξειδικευμένη γνώση.

5. Συνδέει άμεσα τη Μονή με τις νέες τεχνολογίες και αναβαθμίζει τον ηλεκτρονικό εξοπλισμό της, δημιουργώντας νέες προοπτικές για την ηλεκτρονικὴ διαχείριση του βιβλιακού (χειρογράφων και εντύπων) και αρχειακού της πλούτου.

Επιστημονική ομάδα υλοποίησης του έργου

Το έργο της σύνταξης του αναλυτικού, διαδραστικού (interactive) περιγραφικού καταλόγου των ελληνικών χειρογράφων και της οn line χρήσης του εκτελείται:

1) Από επιστημονική ομάδα του Προγράμματος «Αρχειακές, Παλαιογραφικές και Διπλωματικές Έρευνες» του Τμήματος Βυζαντινών Ερευνών του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών/ΕΙΕ με τη συνεργασία εξειδικευμένων εξωτερικών συνεργατών.

Συντονιστής του προγράμματος καταλογογράφησης: Κ. Χρυσοχοΐδης, διευθυντής του ΙΙΕ/ΕΙΕ.

Επιστημονικός υπεύθυνος καταλογογράφησης: Ζ. Μελισσάκης, εντεταλμένος ερευνητής του ΙΙΕ/ΕΙΕ.

Επιστημονικοί συνεργάτες: Συμεών Πασχαλίδης, αναπληρωτής καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Διονύσιος Καλαμάκης, επίκουρος καθηγητής της Βυζαντινής Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Δημοσθένης Στρατηγόπουλος, λέκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και Nancy Sevcenko, καθηγήτρια ιστορίας της βυζαντινής τέχνης (ΗΠΑ).

Ομάδα υποστήριξης της έρευνας: Νίκος Μελβάνι, δρ. βυζαντινής αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών και Νίκος Λιβανός, υποψήφιος διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

2) Από ομάδα ειδικών πληροφορικών του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ), το οποίο είναι και ο ανάδοχος του έργου.

Συντονίστρια για τη δημιουργία του on line διαδραστικού καταλόγου και τις εφαρμογές των ψηφιοποιήσεων: Εύη Σαχίνη, προϊσταμένη του τμήματος Στρατηγικής και Ανάπτυξης του ΕΚΤ.

Υπεύθυνος ανάπτυξης εφαρμογών: Νίκος Χούσος, υπεύθυνος της Μονάδας Ανάπτυξης Εφαρμογών/Τμήμα Πληροφοριακών Συστημάτων του ΕΚΤ.

Για την προώθηση του έργου, τις ημέρες αυτές, η επιστημονική ομάδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, με την αρωγή του καθηγουμένου αρχιμανδρίτου κ. Αντύπα και τη συναντίληψη των πατέρων της Μονής, πραγματοποιεί επιτόπια αποστολή στη βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου.

Τα αποτελέσματα της αποστολής θα τροφοδοτήσουν τη βάση δεδομένων που έχει συγκροτηθεί στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και θα φιλοξενήσει τις αναλυτικές περιγραφές των χειρογράφων. με σκοπό την έρευνα