Τα συμπεράσματα του Συνεδρίου για την Εκκλησιολογία και τον Εθνικισμό

Δημιουργηθηκε στις Τετάρτη, 30 Μαΐου 2012

Γράφτηκε από τον/την Μητρόπολη Δημητριάδος - 17.11

 

Οι εργασίες του συνεδρίου άρχισαν με την ανάγνωση χαιρετισμών:

α) της οργανωτικής επιτροπής, από τον Διευθυντή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου Δρ Παντελή Καλαϊτζίδη, όπου συνοπτικά περιέγραψε τη σπουδαιότητα, τους άξονες, τη θεματολογία και τον διαλογικό χαρακτήρα του Συνεδρίου.

β) του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου, από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Περγάμου κ. Ιωάννη (Ζηζιούλα) όπου αναγνωρίστηκαν τα προβλήματα που δημιουργεί ο εθνικισμός, ως ένα είδος πειρασμού και παρέκκλισης για την Εκκλησία, καθώς κυριαρχεί η λατρεία του έθνους υποκαθιστώντας την πίστη στον Χριστό, ενώ έγινε επίσης αναφορά στην καταδίκη του εθνοφυλετισμού, από τη Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1872.

γ) του Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ.κ. Ιερωνύμου, από τον Αρχιμ. Επιφάνιο Οικονόμου, ιεροκήρυκα της Ι. Μ. Δημητριάδος όπου επισημάνθηκε, στη συνάφεια του συνεδρίου, ο κίνδυνος, η σύγχρονη πολυεπίπεδη κρίση να οδηγήσει σε ανάδυση ποικίλων νέων μορφών εθνικισμού.

Χαιρετισμό απυήθυνε, ο Δήμαρχος Βόλου κ. Σκοτινιώτης, ο οποίος επεσήμανε τα προβλήματα που δημιουργούν η καλλιέργεια του εθνικισμού και οι περενέργειες της οικονομικής κρίσης. Ο επόμενος χαιρετισμός αναγνώστηκε από τον Μητροπολίτη Δημητριάδος κ. Ιγνάτιο ο οποίος με συντομία ανέδειξε τον ιστορικά διαλογικό χαρακτήρα της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Επίσης αναγνώστηκαν σύντομοι χαιρετισμοί: του Αριστοτέλη Παπανικολάου (Fordham University) και της Sirpa Koriala (Orthodox Academy of Valamo).

Στην εναρκτήρια (και μοναδική) ανακοίνωση της πρώτης συνεδρίας, ο Μητροπολίτης Διοκλείας κ. Κάλλιστος Ware ανέπτυξε το θέμα «Ουκ ενι Ιουδαίος ουδέ Έλλην’.: Εθνότητα και Καθολικότητα». Σημείωσε ότι το κριτήριο οργάνωσης της Εκκλησίας ιστορικά δεν ήταν και ούτε μπορεί να αποτελέσει σε καμιά περίπτωση η εθνότητα παρά μόνο η τοπικότητα, ο γεωγραφικός παράγοντας.

Αναλύοντας (ετυμολογικά και θεολογικά) την έννοια του φυλετισμού, αναφέρθηκε στην καταδικαστική απόφαση της Συνόδου του 1872. Έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην σημασία να υπάρξει σύνθεση μεταξύ εθνότητας και καθολικότητας, καθώς εάν η καθολικότητα αποσυνδεθεί πλήρως από την εθνότητα κινδυνεύει να μεταβληθεί σε καθαρά αφαιρετική έννοια, ενώ στην αντίστροφή περίπτωση, η προσήλωση προς το έθνος καθίσταται καθοριστικός παράγοντας θεώρησης και οργάνωσης της τοπικής Εκκλησίας, όπως συχνά συμβαίνει στην λεγόμενη «Διασπορά», αποτελώντας ένα είδος αντικανονικής πραγματικότητας ή ακόμη και «αίρεσης».

Αναφερόμενος στον τρόπο που η έννοια «έθνος» χρησιμοποιείται στην Αγία Γραφή, επέμεινε στο ότι η εθνότητα αποτελεί όντως το πλαίσιο μέσα στο οποίο η κάθε τοπική Εκκλησία υπάρχει αλλά σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει κα προσδιορίζει και την ταυτότητα της Εκκλησίας, η οποία είναι «Μία, Αγία, Καθολική… και όχι Εθνική Εκκλησία».

Τη δεύτερη ημέρα, Παρασκευή 25 Μαΐου, στην πρώτη πρωινή συνεδρία, υπό την προεδρία της Δρ. Έφης Φωκά, ομιλητές ήταν οι Δρ. Lucian Leustean, Λέκτωρ Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων στο Aston Centre for Europe ο οποίος μίλησε με θέμα “Η βυζαντινή αρχή της «συμφωνίας» και η οικοδόμηση ενός έθνους: η Αυτοκεφαλία της «Εκκλησίας της Ρουμανικής Μολδαβίας»” και Δρ. Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, ανέπτυξε το θέμα «Διαφωτισμός, Εθνικισμός και εθνικό κράτος και ο αντίκτυπός τους στον Ορθόδοξο κόσμο».

Στη δεύτερη πρωινή συνεδρία υπό την προεδρία του Δρ. Alexei Bodrov ομιλητές ήταν οι Δρ. Bošco Bojovic, Καθηγητής στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, Παρίσι, ο οποίος μίλησε με θέμα «Ανάμεσα στο Κράτος και το Έθνος, Οι Εκκλησίες της Νοτιο-ανατολικής Ευρώπης ανάμεσα στην εθνότητα και τον κονφεσιοναλισμό», η Δρ. Daniella Kalkandjieva, Ερευνήτρια στο Τμήμα Επιστημών του Πανεπιστημίου της Σόφιας, Βουλγαρίας, που ανέπτυξε το θέμα «Ορθοδοξία και Εθνικισμός στην Ρωσική Ορθοδοξία», που στην εισήγησή της ερεύνησε τη σχέση μεταξύ Ορθοδοξίας και εθνικισμού στη Ρωσική ορθόδοξη παράδοση και ο Δρ. Δημήτρης Σταματόπουλος, Επ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, ο οποίος ανέπτυξε το θέμα «Ορθόδοξος Οικουμενισμός: προνεωτερικό επιβίωμα, νεωτερική εργαλειακότητα ή μετανεωτερική επινόηση; Κάποιες σκέψεις πάνω στο ζήτημα της καταδίκης του ‘εθνοφυλετισμού’ το 1872».

Στην απογευματινή συνεδρία υπό την προεδρία του Νικόλαου Ασπρούλη, Mth, ομιλητές ήταν οι Δρ. Βασίλειος Μακρίδης, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Erfurt, Γερμανία, ο οποίος ανέπτυξε το θέμα «Γιατί οι Ορθόδοξες Εκκλησίες είναι επιρρεπείς στην εθνικοποίηση; Παραδείγματα και υποθέσεις από τον Ελληνόφωνο κόσμο», και ο Δρ. Assaad Kattan, Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Munster, Γερμανία, που μίλησε με θέμα «Κοινοτισμός και Εθνικισμός: η περίπτωση της Εκκλησίας της Αντιόχειας».

Η δεύτερη μέρα του συνεδρίου ολοκληρώθηκε με την επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο των Φθιωτίδων Θηβών (παλαιοχριστιανικά μνημεία Νέας Αγχιάλου).

Στην πρώτη πρωινή συνεδρία της τρίτης ημέρας του Συνεδρίου, το Σάββατο 26 Μαΐου, υπό την προεδρία του Καθηγητή Χρυσόστομου Σταμούλη, ομιλητές ήταν οι Δρ. Χρήστος Καρακόλης, Επ. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών μίλησε με θέμα «Εκκλησία και Έθνος στην Καινή Διαθήκη: ο σχηματισμός των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων», ο οποίος επεσήμανε ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά της νέας υπερ-εθνικής ταυτότητας των παύλειων κοινοτήτων σύμφωνα με τη ρητορική του Απ. Παύλου, ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος, Καθηγητής Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης, Διδάσκων στο Ορθόδοξο Ινστιτούτο του Cambridge, που ανέπτυξε το θέμα «Έθνος και Εθνικισμός στην Πατερική Θεολογία και στη σύγχρονη σκέψη. Δυνατότητες ενός διαλόγου» και ο Δρ. Paul Meyendorff, Καθηγητής του Θεολογικού Σεμιναρίου του Αγίου Βλαδίμηρου, Νέα Υόρκη μίλησε με θέμα «Εθνοφυλετισμός, Αυτοκεφαλία και Εθνικές Εκκλησίες: Θεολογική προσέγγιση και εκκλησιολογικές συνέπειες».

Στη δεύτερη πρωινή συνεδρία υπό την προεδρία του Καθηγητή π. Εμμανουήλ Κλάψη ομιλητές ήταν οι Δρ. Dragica Tadić - Papanikolaou, Master Θεολογίας, συνεργάτις του Χριστιανικού Πολιτιστικού Κέντρου Βελιγραδίου που ανέπτυξε το θέμα «Η κατασκευή της Εθνικής Ιδέας και Ταυτότητας μέσω των εκκλησιαστικών αφηγήσεων» και ο π. Cyril Hovorun, Διευθυντής του Θεολογικού Τμήματος στη Σχολή Μεταπτυχιακών και Διδακτορικών Σπουδών της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας «Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος», παρουσίασε το θέμα «Εκκλησία και έθνος από τη σκοπιά της μετα-εκκοσμίκευσης».

Στην πρώτη απογευματινή συνεδρία υπο την προεδρία του Καθηγητή Assaad Kattan, πρώτος ομιλητής ήταν ο π. Γρηγόριος Παπαθωμάς, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών και του Θεολογικού Ινστιτούτου Αγίου Σεργίου, ο οποίος ανέπτυξε το θέμα «O Εθνοφυλετισμός και [η αποκαλούμενη] Εκκλησιακή ‘Διασπορά’ Εφαρμογή του εθνικού ή γεωγραφικού κριτηρίου».

Δεύτερος ομιλητής ήταν ο Μητροπολίτης Περγάμου κ. Ιωάννης (Ζηζιούλας), ο οποίος ανέπτυξε το ζήτημα «Πρωτείο και Εθνικισμός». Επιχειρώντας να απαντήσει στο ερώτημα για τον τρόπο λειτουργίας του πρωτείου μέσα στο πλαίσιο του εθνικισμού, και τον τρόπο άσκησής του στην προοπτική αυτή, περιέγραψε τις βασικές εκκλησιολογικές αρχές κατανόησης του πρωτείου (ευχαριστιακή ταυτότητα Εκκλησίας, συνοδικότητα, κλπ.). Έτσι αναδείχθηκε ο ρόλος (ιστορικά και θεολογικά) του πρωτείου στην προοπτική υπέρβασης κάθε είδους διαιρέσεως μέσα στο σώμα της Εκκλησίας και σημειώθηκαν οι εκκλησιολογικές εκτροπές που εμφανίζονται στο πλαίσιο της Διασποράς, λόγω της επίκλησης εθνικών και πολιτισμικών κριτηρίων συγκρότησης των τοπικών Εκκλησιών.

Στην τελευταία συνεδρία της ημέρας υπό την προεδρία του Καθηγητή Πέτρου Βασιλειάδη, πρώτος ομιλητής ήταν ο Δρ. Davor Džalto, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Niss, που ανέπτυξε το θέμα «Εθνικισμός και κρατική Ορθοδοξία», ο οποίος τόνισε πως ο Εθνικισμός, ο εθνοφυλετισμός και ο κρατισμός αποτελούν διαρκείς προκλήσεις τις οποίες η Ορθοδοξία αντιμετωπίζει στις χώρες, όπου είναι η παραδοσιακή και κυρίαρχη πίστη.

Δεύτερος ομιλητής ήταν ο Δρ. Radu Preda, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Babes - Bolyai, που μίλησε με θέμα «Θρησκευτικός Εθνικισμός, Φονταμενταλισμός και κοινωνικός αναχρονισμός».

Την τέταρτη και τελευταία ημέρα, οι σύνεδροι έλαβαν μέρος στην πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία, προεξάρχοντος του Μητροπολίτη Περγάμου κ. Ιωάννη, που έλαβε χώρα στον Ιερό Ναό Αναλήψεως του Χριστού Βόλου.

Στην τελευταία συνεδρία του Διεθνούς Συνεδρίου υπό την προεδρία της Λέκτορος Αικατερίνης Τσαλαμπούνη, πρώτος ομιλητής ήταν ο Δρ. Alexander Verkhovsky, (Κέντρο SOVA), με θέμα «Πολιτική Ορθοδοξία»: Η συμμετοχή της θρησκείας στη διαδικασία σχηματισμού της ταυτότητας» και ο Δρ. Παντελής Καλαϊτζίδης, Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών, με θέμα «Εκκλησιολογία και Παγκοσμιοποίηση: Σε αναζήτηση εκκλησιολογικού «παραδείγματος» στην εποχή της παγκοσμιοποίησης (σε συνέχεια των προηγούμενων «παραδειγμάτων»: τοπικό, αυτοκρατορικό εθνικό)». Αφετηρία της εισήγησής του ήταν η θέση του π. Αλεξάνδρου Σμέμαν που διακρίνει τρεις τύπους εκκλησιολογικών ‘παραδειγμάτων’ και σχέσεων των εκκλησιών μεταξύ τους, τρία ‘επίπεδα’ κανονικής παράδοσης στην ιστορική πορεία της Εκκλησίας: το τοπικό, το αυτοκρατορικό και το εθνικό. Τους τύπους αυτούς ο π. Σμέμαν συσχετίζει προς συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους με τα αντίστοιχά τους πολιτισμικά και πολιτικά μορφώματα, καθώς και με παραδείγματα σχέσεων κράτους-Εκκλησίας.

Έτσι ο τύπος του τοπικού εκκλησιολογικού ‘παραδείγματος’ σχετίζεται με την προ-κωνσταντίνεια περίοδο των ανά την οικουμένη εγκατεσπαρμένων πρωτοχριστιανικών κοινοτήτων, ο τύπος του αυτοκρατορικού εκκλησιολογικού ‘παραδείγματος’ με τη Ρωμαϊκή / Βυζαντινή Αυτοκρατορία, και ο τύπος του εθνικού εκκλησιολογικού ‘παραδείγματος’ με την εμφάνιση του εθνικισμού την εποχή του Διαφωτισμού και τη δημιουργία εθνικών κρατών. Ο προβληματισμός του ομιλητή επικεντρώθηκε στο ερώτημα ποιο είναι το εκκλησιολογικό ‘παράδειγμα’, με το οποίο η Ορθόδοξη Εκκλησία θα πορευθεί την εποχή της παγκοσμιοποίησης, όπου υπερβαίνονται ταχύτατα τα εθνικά σύνορα και ρευστοποιούνται πολύ συχνά τα γεωγραφικά όρια.

Στο τέλος όλων των συνεδριών, δόθηκε επαρκής χρόνος για πολύ ενδιαφέρουσα και ζωντανή συζήτηση μεταξύ των συνέδρων.