Πορίσματα του 12ου Επιστημονικού Συνεδρίου για τον Ευαγγελιστή Ιωάννη

Δημιουργηθηκε στις Δευτέρα, 20 Σεπτεμβρίου 2010

Γράφτηκε από τον/την Ιερά Μητρόπολη Σερρών 13:12

Με μεγάλη επιτυχία ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του 12ου Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου, που διοργανώθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Βιβλικών Σπουδών, με θέμα: «Ο Θεολόγος και Ευαγγελιστής Ιωάννης: θέματα εισαγωγικά, φιλολογικά, ερμηνευτικά και θεολογικά του  Ευαγγελίου του».

Το Επιστημονικό Θεολογικό Συνέδριο που φιλοξενήθηκε και τελούσε υπό την αιγίδα της  Ιεράς Μητροπόλεως Σερρών και Νιγρίτης πραγματοποιήθηκε στις Σέρρες από 17 έως και 19 Σεπτεμβρίου ε. ε.

Το  υψηλού επιπέδου Συνέδριο τελούσε υπό την ευλογία του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου και της  Ιεράς Συνόδου της  αγιωτάτης Εκκλησίας της Ελλάδος, την οποία και εξεπροσώπησε ο Σεβ. Μητροπολίτης Καισαριανής κ. Δανιήλ. Στο ανωτέρω Επιστημονικό Συνέδριο συμμετείχαν και παρακολούθησαν τις εργασίες του πλειάδα Σεβ. Μητροπολιτών της Εκκλησίας της Ελλάδος, Βουλευτές, ο Νομάρχης Σερρών, ο Δήμαρχος Σερραίων, Δήμαρχοι της  γύρω περιοχής, εκπρόσωποι των πολιτικών, στρατιωτικών, δικαστικών, εκπαιδευτικών αρχών του Νομού, περισσότεροι από 150 κληρικοί και μεγάλος αριθμός λαϊκών.

Στο 12ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Βιβλικών Σπουδών συμμετείχαν ορθόδοξοι βιβλικοί επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Στο πλαίσιο των εργασιών του συνεδρίου έγιναν 28 εισηγήσεις, στις οποίες οι ομιλητές πραγματεύθηκαν θέματα εισαγωγικά, ερμηνευτικά, ιστορικά και θεολογικά του κατά Ιωάννην ευαγγελίου αλλά και θέματα σχετικά με την κριτική και την ιστορία του ιερού κειμένου του καθώς τέλος και ταής θέσεως του Ευαγγελίου μέσα στη λατρεία της Εκκλησίας μας.

Κατά το τριήμερο του Συνεδρίου και στο περιθώριο αυτού, οι υψηλοί φιλοξενούμενοι της τοπικής μας Εκκλησίας επεσκέφθησαν τις Ιερές Μονές του Τιμίου Προδρόμου και του Προφήτου Ηλιού Σερρών, ως και το Κειμηλιαρχείο, την Βιβλιοθήκη και το Επισκοπείο της Ιεράς Μητροπόλεώς μας.

Τέλος όλα τα μέλη του Συνεδρίου και το Προεδρείο της Ελληνικής Εταιρείας Βιβλικών Σπουδών εξέφρασαν στον Σεβ. Μητροπολίτη μας και την τοπική μας Εκκλησία τις εγκάρδιες και ευγνώμονες ευχαριστίες τους για την άρτια διοργάνωση του Συνεδρίου και την ολόθυμη φιλοξενία. Ο Σεβ. Μητροπολίτης μας συνεχάρη το Προεδρείο, τα Μέλη της Ελληνικής Εταιρείας Βιβλικών Σπουδών και τους εισηγητάς για το υψηλού επιπέδου Συνέδριο και ευχήθηκε σε όλους πλουσία την χάρη του αγίου Θεού.

Θέματα εισαγωγικά

Ο ομότιμος καθηγητής της Κ.Δ. της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., Ιωάννης Καραβιδόπουλος, στην εισήγησή του με τον τίτλο «Από τον ιστορικό Ιησού στον Ιησού Χριστό του κατά Ιωάννην ευαγγελίου» επεσήμανε την υποβάθμιση του τετάρτου ευαγγελίου ως πηγής για τον ιστορικό Ιησού μέσα στο πλαίσιο της παλαιότερης έρευνας στη Δύση και με παραδείγματα υπογράμμισε την αξία του τετάρτου ευαγγελίου ως πηγής σημαντικών ιστορικών πληροφοριών για τον Ιησού.

Ο ομιλητής επίσης σημείωσε ότι στον ορθόδοξο βιβλικό χώρο μελέτες σχετικά με τον ιστορικό Ιησού σπανίζουν κι εξήγησε τους λόγους, υποστήριξε ωστόσο ταυτόχρονα ότι τέτοιες μελέτες μπορούν να συμβάλουν σημαντικά σε ζητήματα χριστολογίας, διότι αναδεικνύουν τη συνέχεια και την άρρηκτη σχέση Ιησού της Ιστορίας και Ιησού Χριστού της Εκκλησίας, η οποία βιώνεται μέσα στην λατρεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Ο καθηγητής της Κ.Δ. και Πρόεδρος του Τμήματος Ορθοδόξου Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Μονάχου, Κων/νος Νικολακόπουλος, ασχολήθηκε στην εισήγησή του με τον τίτλο «Η μαρτυρία του Παπία Ιεραπόλεως περί του "πρεσβυτέρου Ιωάννη" και το τέταρτο ευαγγέλιο» με το ακανθώδες και ανοικτό μέχρι σήμερα στην έρευνα ζήτημα της μαρτυρίας του Παπία Ιεραπόλεως για την ύπαρξη δύο Ιωαννών, του πρεσβυτέρου και του αποστόλου και αξιοποιώντας εσωτερικές και εξωτερικές μαρτυρίες του κειμένου υποστήριξε τη διάκριση των δύο προσώπων που φέρουν την ονομασία «Ιωάννης» καθώς και τη χρονική μεταξύ τους απόσταση.

Μία εισαγωγή στη θεολογία του τετάρτου ευαγγελίου πρόσφερε με την εισήγηση του λέκτορα του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ. Χαράλαμπου Ατματζίδη, που έφερε τον τίτλο «Η Θεολογία του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου στο πλαίσιο της Θεολογίας της Καινής Διαθήκης». Μετά από μία σύντομη παρουσίαση της σχέσης μεταξύ Θεολογίας της Κ.Δ. και της θεολογίας του κατά Ιωάννην ευαγγελίου, ο ομιλητής ανέπτυξε τις βασικές αρχές που συνιστούν μία θεολογία της Κ.Δ. Στη συνέχεια περιέγραψε τα βασικά χαρακτηριστικά του Κατά Ιωάννην ευαγγελίου. Τέλος υπογράμμισε την προωθημένη θεολογία του τετάρτου ευαγγελίου μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα και κυρίως μέσα από το «χριστολογικό» τίτλο «Θεός».

Το θέμα της σχέσης του κατά Ιωάννην ευαγγελίου με το κατά Λουκάν ευαγγέλιο παρουσίασε στην εισήγησή της με τον τίτλο «Το κοινό υλικό του Λουκά και του Ιωάννη. Σύντομη συμβολή στο πρόβλημα των πηγών του τετάρτου ευαγγελίου» η λέκτορας του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Αικατερίνη Τσαλαμπούνη. Μέσα από τη σύγκριση παραλλήλων κειμένων των δύο ευαγγελίων η ομιλήτρια υποστήριξε ότι η σχέση των δύο ευαγγελίων είναι πολυεπίπεδη και σύνθετη: ο τέταρτος ευαγγελιστής στηρίζεται σε πολλές περιπτώσεις στο γραπτό κείμενο του κατά Λουκάν ευαγγελίου, ενώ ταυτόχρονα πολλά παραδείγματα παράλληλων περικοπών παραπέμπουν στο φαινόμενο της «δευτερογενούς προφορικότητας».

Θέματα ιστορικά / αρχαιολογικά

Ο επίκουρος καθηγητής της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών, Δημήτριος Πασσάκος, στην εισήγησή του με τον τίτλο «Η κοινότητα του Ιωάννη και η στάση της προς τον κόσμο» αξιοποίησε την κοινωνιολογική διάκριση μεταξύ Εκκλησίας και σέκτας και με παραδείγματα μέσα από το κείμενο του τετάρτου ευαγγελίου υποστήριξε ότι οι ιωάννειες κοινότητες ανήκουν στην κατηγορία της σέκτας με τάσεις εσωστρέφειας αλλά ταυτόχρονα και με ένα έντονο ενδιαφέρον για τη μαρτυρία προς τις έξω από την κοινότητα ομάδες, όπως είναι οι Ιουδαίοι, «κρυπτοχριστιανοί», μαθητές του Βαπτιστή, Σαμαρείτες, και πιστοί των κοινοτήτων του Θωμά αλλά και τα έθνη.

Τα αρχαιολογικά ευρήματα που συμπληρώνουν και επιβεβαιώνουν διάφορες ιστορικές πληροφορίες του κατά Ιωάννην ευαγγελίου παρουσίασε στην εισήγησή του με τον τίτλο «Το κατά Ιωάννην ευαγγέλιο και οι σχετικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις», η οποία συνοδεύτηκε από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, ο λέκτορας της Κ.Δ. του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ. Μόσχος Γκουτζιούδης. Μέσα από την παρουσίασή του αναδείχθηκε επίσης η σημασία, την οποία μπορεί να έχει το τέταρτο ευαγγέλιο ως πηγή ιστορικών πληροφοριών για τη ζωή και την επίγεια δράση του Ιησού.

Θέματα φιλολογικά και κριτικής κειμένου

Η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Θεολογίας του Α.Π.Θ., Άννα Κόλτσιου, στην εισήγησή της, που έφερε τον τίτλο «Προβληματισμοί κριτικής κειμένου με αφορμή το Ιω 7, 53 -8, 11», παρουσίασε μία κριτική για τη γνησιότητα της σχετικής με τη μοιχαλίδα περικοπής του κατά Ιωάννην ευαγγελίου που εντοπίζεται στον Πρόλογο μίας λατινικής μετάφρασης του 12^ου αι. των Ομιλιών του Ιωάννου Χρυσοστόμου στο κατά Ιωάννην. Η ομιλήτρια επεσήμανε το δικανικό χαρακτήρα των επιχειρημάτων που επικαλείται ο συγγραφέας αυτού του προλόγου και την στενή κατά γράμμα και κατά νόμον ερμηνεία του, η οποία ωστόσο δε λαμβάνει υπόψη τα ιστορικά δεδομένα της εποχής του Χριστού, αλλά περιορίζεται στο Ρωμαϊκό δίκαιο. Τόνισε τέλος τον υποκειμενικό χαρακτήρα της ερμηνευτικής κριτικής έναντι της ασφαλέστερης οδού της αυστηρής φιλολογικής κριτικής.

Ο δρ. της Θεολογίας του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Α.Π.Θ., Ευάγγελος Δάκας, παρουσίασε στην εισήγησή του με τον τίτλο «Ιω 5, 3β-4. Κριτικές επισημάνσεις» τα επιχειρήματα τα οποία επιστρατεύονται εναντίον της γνησιότητας του Ιω 5, 3β-4 από σύγχρονους ερευνητές και παρουσίασε κάποια στοιχεία, τα οποία κατά την εκτίμησή του υποστηρίζουν την αυθεντικότητα των σχετικών στίχων.

Θέματα ερμηνευτικά

Ο ομότιμος καθηγητής της Κ.Δ. της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., Ιωάννης Γαλάνης, στην εισήγησή του με τον τίτλο «Οι Έλληνες στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο» παρουσίασε τις αναφορές του τετάρτου ευαγγελίου σε Έλληνες, συζήτησε τις διάφορες ερμηνείες που δόθηκαν στον όρο από αρχαίους και σύγχρονους ερευνητές και υποστήριξε ότι η πιθανότερη εκδοχή είναι να πρόκειται για Έλληνες, με την εθνολογική και πολιτιστική σημασία, οι οποίοι ήταν εγκαταστημένοι στην περιοχή της Παλαιστίνης και οι οποίοι είτε ήταν προσήλυτοι είτε είχαν καλές σχέσεις με τον Ιουδαϊσμό.

Ο ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ. Στέργιος Σάκκος αναζήτησε στην εισήγησή του με τον τίτλο «Η Παναγία στο κατά Ιωάννην ευαγγελίου» τις μαρτυρίες του τετάρτου ευαγγελίου σχετικά με το πρόσωπο της Μητέρας του Κυρίου. Επεσήμανε τρεις μαρτυρίες θεολογικής σημασίας: στον πρόλογο του ευαγγελίου  που αφορά στην πρόσληψη της ανθρώπινης φύσης από την Παρθένο Μαρία, στην περιγραφή του θαύματος στην Κανά (Ιω 2, 1-10) που αναδεικνύει τη σχέση της Παναγίας με τον Υιό της και στη διήγηση της Σταύρωσης του Ιησού, όταν ο Ιησούς εμπιστεύεται τη μητέρα του στον αγαπημένο του μαθητή (Ιω 19, 26-27), η οποία  σύμφωνα με τον ομιλητή αποδεικνύει ότι ο Ιησούς υπήρξε ο μοναδικός υιός της Μαρίας.

Ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας του Ε.Κ.Π.Α., Σωτήριος Δεσπότης, στην εισήγησή του που έφερε τον τίτλο «Το γαμήλιο μοτίβο στην ενότητα των κεφαλαίων Ιω 2-4» αναζήτησε το παλαιοδιαθηκικό αυτό γαμήλιο μοτίβο στα Ιω 2-4 και υποστήριξε ότι αυτό είναι εκεί παρόν με όλον το παλαιοδιαθηκικό του συμβολισμό (δηλ. την άρρηκτη σύνδεσή του μέσα σ’ αυτήν με την Έξοδο από την Αίγυπτο αλλά και την παράδοση της Τορά και τη σύναψη της Διαθήκης) και ότι αυτό συνιστά ίσως το συνεκτικό ιστό της διήγησης αλλά και το φορέα συγκεκριμένων μηνυμάτων στον αναγνώστη.

Στην εισήγησή του με τον τίτλο «Η εν πνεύματι και αληθεία προσκύνηση του Πατρός (Ιω 4, 23.24)» ο επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του Α.Π.Θ. π. Ιωάννης Σκιαδαρέσης προσέγγισε ερμηνευτικά το λόγο του Ιησού προς τη Σαμαρείτιδα ότι ο Θεός πρέπει να προσκυνείται εν πνεύματι και αληθεία (Ιω 4, 22.24). Ο ομιλητής διέκρινε τρεις τάσεις στην ερμηνεία της φράσης «εν πνεύματι και αληθεία»:  η πρώτη την ταυτίζει με τις διανοητικές δυνάμεις του ανθρώπου, η δεύτερη με τις ηθικές επιδόσεις του και η τρίτη με την άρνηση κάθε εξωτερικών στοιχείων (σχημάτων, συμβόλων, τυπικού κτλ.) Λαμβάνοντας υπόψη τόσο τη συνάφεια όσο και όλο το ευαγγέλιο του Ιωάννη ο εισητηγής υποστήριξε ότι η φράση προβάλλει τον σαρκωμένο Λόγο του Θεού, τον Χριστό, ως τον μοναδικό τόπο λατρείας του Πατρός. Σε αυτόν συναντάται ο Θεός και ο άνθρωπος. Όταν ο Χριστός είναι ο τόπος λατρεία τότε και κάθε ανθρώπινη αναγκαιότητα δεν είναι περιττή.

Ο επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του Ε.Κ.Π.Α., Κωνσταντίνος Μπελέζος, παρουσίασε στην εισήγησή του με τον τίτλο «Γυναίκες στο Δ΄ ευαγγέλιο» αφενός τη «θηλυκή», όπως την ονόμασε, γλώσσα του τετάρτου ευαγγελίου και αφετέρου παραδείγματα του κειμένου, που αναδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο το τέταρτο ευαγγέλιο παρουσιάζει τη σχέση του Ιησού με τις γυναίκες. Λαμβάνοντας υπόψη τη σύγχρονη βιβλική έρευνα και τη γυναικεία ματιά και διαβάζοντας το τέταρτο ευαγγέλιο μέσα από την προοπτική του Ιησού ως του επαναρξάμενου εν αγάπη μέχρι θυσίας διαλόγου του Θεού με τους ανθρώπους ο τρόπος που παρουσιάζεται η σχέση του Ιησού με τις γυναίκες στο τέταρτο ευαγγέλιο αποκτά μία νέα δυναμική και αναδεικνύεται η αγάπη και ο σεβασμός του Ιησού προς το πρόσωπο της γυναίκας.

Η επίκουρη καθηγήτρια της Κ.Δ. του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ., Κυριακούλα Παπαδημητρίου, στην εισήγησή της με τον τίτλο «Σχέσεις αλήθειας στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο. Ο σημασιολογικός ιστός της λέξης» παρουσίασε μέσα από μία σημασιολογική ανάλυση και μία θεματική ερμηνεία του κειμένου το περιεχόμενο της λέξης «αλήθεια», όπως αυτό διαμορφώνεται μέσα από τη λειτουργία της λέξης στο κείμενο και των σχέσεών της με άλλες ιωάννειες έννοιες και παραστάσεις. Συμπέρανε ότι στην ιωάννεια χρήση του όρου αλήθεια δίνεται μία τριπλή νοηματοδότηση που πηγάζει από το τριπλό υπόβαθρο, ελληνηστικό, ιουδαϊκό και χριστιανικό, που έχει η λέξη στο κατά Ιωάννην: φανέρωση του απολύτου, πιστότητα του Θεού στις επαγγελίες του και εκπλήρωσή τους στο πρόσωπο του Υιού του Θεού.

Ο επίκουρος καθηγητής της Κ.Δ. της Θεολογικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α., Θωμάς Ιωαννίδης παρουσίασε στην εισήγησή του την ερμηνεία που δόθηκε στο γνωστό και δύσκολο χωρίο «Μη μου άπτου, ούπω γαρ αναβέβηκα προς τον Πατέρα μου (Ιω 20, 17) στην αρχαία εκκλησιαστική παράδοση σε συνδυασμό με την εμφάνιση του Ιησού στο Θωμά. Μέσα από την παρουσίαση συγκεκριμένων ερμηνευτικών προτάσεων των αρχαίων εκκλησιαστικών συγγραφέων ο ομιλητής υποστήριξε ότι η ιστορική αναφορά και η θεολογική σημασία που προσδίδουν αυτοί στα δύο περιστατικά αναδεικνύει ότι ο αναστάς Χριστός εμφανίζεται σε μία νέα μορφή και πραγματικότητα ύπαρξης χωρίς αναλογία στα φυσικά και ιστορικά γεγονότα. Τέλος η αντιφατική φαινομενικά στάση του Αναστάντος απέναντι στη Μαρία και στο Θωμά εξηγείται από τις διαφορετικές προθέσεις τους καθώς και με την πλήρωσή τους ή όχι με το άγιο Πνεύμα.

Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λιβάνου αρχιμ. Jack (Ιάκωβος) Khalil είχε ως θέμα της εισήγησής του με τον ομώνυμο τίτλο την έννοια της αλήθειας στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο. Ο ομιλητής παρουσίασε τις διάφορες σημασιολογικές αποχρώσεις που αποκτά η έννοια αυτή στην αρχαία ελληνική και κυρίως στην βιβλική εβραϊκή γλώσσα και στη συνέχεια ανέλυσε τα σχετικά χωρία του τετάρτου ευαγγελίου, όπου αυτή απαντά. Παρατήρησε ότι στο κείμενο η λέξη απαντά με διαφορετικές αποχρώσεις, αν και επικρατεί η παλαιοδιαθηκική της σημασία, σημείωσε επίσης την ηθική της διάσταση, η οποία συχνά παραθεωρείται και κατέληξε ότι το ζήτημα της ακριβούς σημασίας της παραμένει ανοικτό.

Μία διακειμενική ανάγνωση του θαύματος του Ιω 6, 14 εξ. 34 και μία σύνδεση της θεολογίας της Π.Δ. με εκείνη του Ιωάννη πρότεινε η λέκτορας του Τμήματος Θεολογίας του Ε.Κ.Π.Α. Αλεξάνδρα Παλάντζα στην εισήγησή της με τον τίτλο «Άρτον εξ ουρανού έδωκεν αυτοίς φαγείν. Το Έξ 16, 4-15 στην θεολογία του κατά Ιωάννην ευαγγελίου». Ως παλαιοδιαθηκικό κείμενο αναφοράς η ομιλήτρια χρησιμοποίησε την περικοπή του χορτασμού του Ισραήλ με μάννα στην έρημο στο Έξ 16, 4-15 και τόνισε ότι μέσα από διακειμενικές αναφορές και συνδέσεις ο τέταρτος ευαγγελιστής παρουσιάζει τον Ιησού ως τον άρτο, στον οποίο συγκεντρώνονται όλοι οι συμβολισμοί του μάννα και του άρτου της Π.Δ. και  τον οποίο προσφέρει στο λαό του ο Θεός Πατέρας.

Η σχέση Παλαιάς Διαθήκης και κατά Ιωάννην ευαγγελίου ήταν το θέμα επίσης της εισήγησης της λέκτορος του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Ευαγγελίας Δάφνη με τον τίτλο «Η λέξη σαρξ στον Ωσηέ (Ο') και τον Ιωάννη». Η ομιλήτρια συνέδεσε το Ιω 6, 55 με το χωρίο Ωσηέ 9, 12, όπως αυτό αποδίδεται στη μετάφραση των Ο΄ και με αφορμή αυτή τη γραφή συζήτησε τη σημασία των παλαιοδιαθηκικών ανθρωπομορφισμών και αναζήτησε την πιθανή σύνδεση των όρων σάρξ και σώμα με τον Θεό. Υποστήριξε ότι ο  τέταρτος ευαγγελιστής παραλαμβάνει την φράση από τον Ωσηέ και σκοπό έχει να αποδείξει σε ποιον αναφέρονταν και σε ποιον κατατείνουν όλοι οι ανθρωπομορφισμοί της Π.Δ. Τέλος υπογράμμισε τη στενή σχέση Ωσηέ και Ιωάννη όσον αφορά στον τρόπο που παρουσιάζουν το περιεχόμενο της θείας αγάπης.

Η δρ. του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ. Ζωή Τερλιμπάκου έδωσε στην εισήγησή της «Η ιωάννεια διήγηση του χορτασμού του πλήθους με άρτους και ιχθείς. Κοινωνιολογική – ευχαριστιολογική προσέγγιση της διήγησης» με τη βοήθεια της κοινωνιολογικής προσέγγισης μία νέα ερμηνεία στο θαύμα του χορτασμού. Συνέδεσε την πράξη του Ιησού να μοιράσει τον άρτο, αφού πρώτα έκανε ευχαριστία, τόσο με το Μυστικό Δείπνο όσο και με τα ευχαριστιακά δώρα και την ευχαριστιακή πραγματικότητα των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων και υπογράμμισε ταυτόχρονα την εσχατολογική διάσταση του γεγονότος ως αναφοράς και πρόγευσης της χαράς του εσχατολογικού δείπνου στη Βασιλεία του Θεού.

Ο δρ. του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας του Ε.Κ.Π.Α. και υποψήφιος υφηγητής του Παν/μίου της Βόννης, Αθανάσιος Δεσπότης, στην εισήγησή του με τον τίτλο «Αναγέννηση στον Ιωάννη και τον Παύλο. Ένα καίριο σημείο τομής της θεολογίας των δύο ιερών συγγραφέων» παρουσίασε το περιεχόμενο που έχει η έννοια της αναγέννησης μέσα στα κείμενα της Κ.Δ. και ειδικότερα σε εκείνα του Παύλου και στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο. Μετά από τη σύγκριση των σχετικών χωρίων ο ομιλητής υποστήριξε ότι οι δύο συγγραφείς αντλούν το υλικό τους από μία εξελισσόμενη παράδοση κι ότι σημεία τομής τους, όσον αφορά στην έννοια της αναγέννησης, είναι η αναγέννηση ως μετάβαση από μία κυριότητα σε άλλη, η κοινή ορολογία «τέκνα / υιοί θεού» και «τέκνα / υιοί φωτός» και τέλος η έννοια της αναγέννησης ως μεταστροφής. .

Ο δρ. του Τμήματος Θεολογίας του Α.Π.Θ. Ιωάννης Στεφούλης ασχολήθηκε στην εισήγησή του με τον τίτλο «Σινδών ή οθόνια; Το εντάφιο ένδυμα του Ιησού στο κατά Ιωάννην και στη συνοπτική παράδοση» με τις διαφορετικές πληροφορίες τις οποίες δίνουν οι συνοπτικοί και ο Ιωάννης σχετικά με το ύφασμα που χρησιμοποιήθηκε κατά την ταφή του Ιησού. Ο ομιλητής παρουσίασε παραδείγματα της χρήσης του όρου «σινδών» στην αρχαία ελληνική γραμματεία αλλά και σε παπύρους, όπου η λέξη σινδών μπορεί να δηλώνει και τις μακριές λωρίδες υφάσματος, σχολίασε τα ρήματα που χρησιμοποιούν οι συνοπτικοί και ο Ιωάννης στην περιγραφή της ταφής, τα οποία σημαίνουν «τυλίγω» και κατέληξε ότι και στο κατά Μάρκον η λέξη «σινδών» πρέπει να δηλώνει τις ταινίες υφάσματος.

Στην εισήγησή του με τον τίτλο «Γνωρίσματα της εν Χριστώ αποκαλύψεως. Ξαναδιαβάζοντας το Ιω 3, 31-26» ο δρ. Θεολογίας του Ε.Κ.Π.Α. π. Κωνσταντίνος Παπαθανασίου, συζήτησε τα ερμηνευτικά ζητήματα της περικοπής Ιω 3, 31-36 και παρουσίασε τον τρόπο που το κείμενο θέτει το γεγονός της εν Χριστώ αποκάλυψης. Μέσα από την έμμεση αναφορά στη βαπτισματική αποκάλυψη στους συνοπτικούς ο συγγραφέας του τετάρτου ευαγγελίου υποστηρίζει τη μοναδικότητα, την υπεροχή και την τελειότητα της αποκάλυψης του Θεού που γίνεται διά του Υιού και συνδέεται με την Τριαδικότητα του Θεού και ταυτόχρονα τονίζει ότι το κύριο σημείο της νέας λυτρωτικής διαθήκης του Θεού για τους ανθρώπους αποτελεί η πίστη στον Υιό ως χορηγό της ζωής.

Η δρ. του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ., Άννα Τιρικανίδου, ασχολήθηκε στην εισήγησή της με τις παραστάσεις της γυμνότητας και της ενδυμασίας στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο («Από τη γυμνότητα στην ενδυμασία στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο»). Αφού παρουσίασε τη σημασία του ενδύματος στον αρχαίο ελληνικό κόσμο και στον Ιουδαϊσμό, η ομιλήτρια επικεντρώθηκε σε δύο ιωάννειες περικοπές, την εμφάνιση του αναστάντος Ιησού στη Γαλιλαία  και τον εμπαιγμό του Ιησού από τους στρατιώτες του Πιλάτου. Κοινός παρανομαστής των δύο περιστατικών είναι το ένδυμα (ιμάτιο), στην πρώτη η απουσία του δηλώνει τη γυμνότητα του Πέτρου ενώ στη δεύτερη η παρουσία του υπογραμμίζει το βασιλικό αξίωμα του Ιησού.

Στην εισήγησή του, με τον τίτλο «Οι όροι φως και σκότος στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο», ο δρ. του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ., Ιωάννης Βελιτσιάνος παρουσίασε τις μαρτυρίες του κατά Ιωάννην ευαγγελίου σχετικά με τους δύο σημαντικούς όρους φως και σκότος με ενδοκειμενικές αλλά και διακειμενικές συνδέσεις (με τα παύλεια κείμενα) σκιαγράφησε βασικά θεολογικά στοιχεία του περιεχομένου των δύο όρων.

Θέματα θεολογικά

Ο καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ., Πέτρος Βασιλειάδης, ανάδειξε μέσα από την εισήγησή του το σοφιολογικό υπόβαθρο της θεολογίας του τετάρτου ευαγγελίου. Ο ομιλητής επεσήμανε τη σπουδαιότητα της Πηγής των Λογίων (Q) για τη μελέτη των πρωτοχριστιανικών κοινοτήτων και ως βασικής πηγής όχι μόνο των συνοπτικών ευαγγελίων αλλά και του κατά Ιωάννην και παρουσίασε τις αναφορές στη Σοφία που διασώζονται στο κατά Ματθαίον και στο κατά Ιωάννην. Όσον αφορά στο τέταρτο ευαγγέλιο ο ομιλητής εντόπισε τα σοφιολογικά στοιχεία του ευαγγελίου στην ταύτιση του Ιησού με το Λόγο, στα «εγώ ειμί» χωρία του ευαγγελίου, στις εμφατικές εκφράσεις «αμήν, αμήν λέγω υμίν» και τέλος στις έμμεσες περί παρακλήτου-πνεύματος αναφορές. Ο ευαγγελιστής τονίζει την αγάπη ως συνέπεια της εμπειρίας της Βασιλείας του Θεού κι όχι ως προϋπόθεση εισόδου σε αυτήν κάτι που διαφοροποιεί τη δική του θεολογία από την εγκοσμιοκρατική σοφιολογία και την αποκαλυπτική γραμματεία του ελληνιστικού και ιουδαϊκού κόσμου.

Το άγιο Πνεύμα και η θέση του μέσα στη θεολογία του τετάρτου ευαγγελίου υπήρξε το θέμα της εισήγησης του καθηγητή και προέδρου του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Α.Π.Θ. Χ. Οικονόμου («Η πνευματολογία του κατά Ιωάννην ευαγγελίου»). Ο ομιλητής υπογράμμισε ότι η περί αγίου Πνεύματος διδασκαλία του τετάρτου ευαγγελιστή μπορεί να κατανοηθεί μόνο σε άμεση σχέση προς την τριαδολογία, χριστολογία και εσχατολογία του ευαγγελίου καθώς επίσης και προς τη διπλή εσχατολογία του ευαγγελίου (πραγματοποιηθείσα και μελλοντική). Ανέλυσε επίσης τα χωρία εκείνα που κάνουν λόγο για την σχέση του Πνεύματος τόσο με τον Πατέρα όσο και με τον Υιό και τόνισε τον ουσιαστικό ρόλο του αγίου Πνεύματος στην ηθική αναγέννηση του ανθρώπου καθώς και τον αναμνηστικό του ρόλο ως Παρακλήτου.

Το δύσκολο ζήτημα της παρουσίας και του ρόλου του αγίου Πνεύματος στην ερμηνεία των λόγων και των έργων του Ιησού Χριστού πραγματεύθηκε ο καθηγητής του Τμήματος Ορθοδόξου Θεολογίας του Παν/μίου του Βουκουρεστίου π. Constantin Coman στην εισήγησή του με τον τίτλο «To πνεύμα το άγιον … υπομνήσει υμάς πάντα α είπον υμίν (Ιω 14, 26). Στοιχεία ερμηνευτικής στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο». Ο ομιλητής έθεσε το ζήτημα των τρόπων μέσα από τους οποίους το άγιο Πνεύμα υπομιμνήσκει στους πιστούς τα λόγια του Ιησού και ανέτρεξε στην πατερική φιλοκαλική παράδοση, όπου η υπόμνηση γίνεται μέσω της μέθεξης και της κοινωνίας με το άγιο Πνεύμα ενώ ταυτόχρονα υπογράμμισε και το γεγονός ότι η ανάμνηση του Ιησού και των λόγων και έργων του αποτελεί βασικό στοιχείο της λειτουργικής ζωής.

Λειτουργικά

Ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ., Παναγιώτης Σκαλτσής, παρουσίασε στην εισήγησή του «Τα εκ του κατά Ιωάννην ευαγγελίου αναγνώσματα στη θεία λατρεία» τη θέση που καταλαμβάνει το τέταρτο ευαγγέλιο στη λατρευτική ζωή της Εκκλησίας. Ο ομιλητής σχολίασε την παρουσία αναγνωσμάτων από το κατά Ιωάννην ευαγγέλιο στις διάφορες λειτουργικές παραδόσεις της αρχαίας Εκκλησίας κι έδωσε απαντήσεις σε επιμέρους λειτουργικά ζητήματα. Τα 67 αναγνώσματα από το τέταρτο ευαγγέλια που αναγιγνώσκονται, σε κινητές και ακίνητες εορτές, στη Λειτουργία και στα μυστήρια και κυρίως κατά την πασχάλια περίοδο επιλέγονται με κριτήριο την έμφαση που αυτές δίνουν σε κεντρικά σημεία της ιωάννειας θεολογίας και κυρίως στη σάρκωση του Λόγου του Θεού και τη φανέρωσή τους στους ανθρώπους και στην ανάσταση.

Οι εισηγήσεις και οι συζητήσεις που ακολούθησαν ανέδειξαν την ιστορική και κυρίως θεολογική σημασία του κατά Ιωάννην ευαγγελίου, φώτισαν επιμέρους πτυχές του αλλά έθεσαν και προβληματισμούς και προκλήσεις για περαιτέρω μελέτη του τετάρτου ευαγγελίου.