Στα ίχνη της εικόνας του Αποστόλου Ανδρέα

Δημιουργηθηκε στις Κυριακή, 24 Νοεμβρίου 2013

Γράφτηκε από τον/την Φιλελεύθερος - 14.28

Πρόσφατα περιήλθε στην κατοχή μας αδημοσίευτο φωτογραφικό υλικό με κειμήλια προερχόμενα από την τουρκοκρατούμενη μονή του Αποστόλου Ανδρέα, τα οποία τον Ιανουάριο του 1991 είχαν κατασχέσει οι κατοχικές αρχές.

Οι συγκλονιστικές φωτογραφίες ξαναζωντανεύουν θύμησες πικρές, αλλά ταυτόχρονα αναπτερώνουν τις ελπίδες και την πίστη μας για επιστροφή στην πατρώα γη!

Οι φωτογραφίες καθώς και μια δίγλωσση προπαγανδιστική έκδοση των κατοχικών αρχών του 1992 με τίτλο, «The Cultural Heritage of Northern Cyprus. Its Protection and Preservation, Publication of the Ministry of Foreign Affairs and Defense, Nicosia 1992», τεκμηριώνουν και αποδεικνύουν την παράνομη κατάσχεση των σημαντικών χριστιανικών αυτών κειμηλίων από τους Καρπασίτες, οι οποίοι προσπάθησαν να τα διασώσουν.

Όπως μας ανέφερε ο κ. Νίκος Φαλάς, πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής Καρπασίας στις 16 Ιανουαρίου 1991, ο μ. Νίκος Πτωχόπουλος, γραμματέας για εξήντα χρόνια της Μονής, αναγκάστηκε να παραδώσει τις εικόνες στην αστυνομία του ψευδοκράτους, με σκοπό να μην χαθούν, οπότε υπογράφτηκε πρακτικό παράδοσης στην παρουσία των Ηνωμένων Εθνών, τα οποία ο Πτωχόπουλος είχε προηγουμένως καλέσει.

Όπως του ελέχθη από τους ψευδοαστυνομικούς οι εικόνες θα μεταφέρονταν και θα εκτίθεντο σε μουσείο στη Λευκωσία. Πριν παραδοθούν οι εικόνες στις κατοχικές αρχές, ο κ. Φαλάς σε συνάντηση που είχε με τον κ. James Holger, ειδικό αντιπρόσωπο του Γ.Γ. του ΟΗΕ στην Κύπρο, του έθεσε το θέμα των κειμηλίων και αυτός δέχθηκε να βοηθήσει στη μεταφορά τους στις ελεύθερες περιοχές, με την προϋπόθεση ότι θα είχε και τη γραπτή συγκατάθεση του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Α΄.

Ο κ. Φαλάς επισκέφθηκε τον Αρχιεπίσκοπο και του ζήτησε σχετική επιστολή. Φοβούμενος ο Μακαριότατος μήπως οι Τούρκοι ενοχλήσουν τους εγκλωβισμένους δεν έδωσε τη συγκατάθεσή του.

Οι εικόνες και τα ιερά σκεύη στις φωτογραφίες βρίσκονται πρόχειρα ακουμπισμένα στο δάπεδο και σε τοίχο για να φωτογραφιστούν. Αρχικά, τα κατασχεθέντα λατρευτικά κειμήλια, τοποθετήθηκαν στο Kumarcilar Khan (Χάνι των Χαρτοπαικτών) στη Λευκωσία, το οποίο χρησίμευε τότε ως αποθήκη του λεγόμενου Τμήματος Αρχαιοτήτων.

Ακολούθως μεταφέρθηκαν στο Κάστρο της Κερύνειας, όπου σύμφωνα με έγκυρες πηγές, παραμένουν μέχρι και σήμερα θεωρούμενα από τις κατοχικές αρχές ως λάφυρα πολέμου. Στο Κάστρο άλλωστε παραμένουν και εκατοντάδες άλλες εικόνες και κειμήλια, που προέρχονται από τους βεβηλωμένους και λεηλατημένους ναούς της κατεχόμενης γης μας.

Σε μια από τις φωτογραφίες απαριθμούνται συνολικά 16 αντικείμενα, τα οποία αναφέρονται και στα έγγραφα:

>> Η θαυματουργή εικόνα του Αποστόλου Ανδρέα (110 x 73 εκ.) του 1886, η οποία αφιερώθηκε από τον κτήτορα της μονής Οικονόμο Ιωάννη (1827-1909) έφερε αργυρεπίχρυση επένδυση. Στην επένδυση ο Πρωτόκλητος παριστάνεται ένθρονος να ευλογεί και να κρατά κλειστό ευαγγέλιο. Στη βάση της εικόνας εικονίζονται επτά σκηνές από τον Βίο του. Χαμηλά υπάρχει άνοιγμα (ομφαλός) για προσκύνηση της εικόνας από τους πιστούς. Στη θυρίδα του ομφαλού απεικονίζεται ο Απόστολος Ανδρέας να κρατά μεγάλο σταυρό και ευαγγέλιο.

Η επένδυση της εικόνας αποτελεί δωρεά του ζάμπλουτου Κωνσταντίνου Μαυρομάτη από τη Σαλαμιού της Πάφου, μεγάλου ευεργέτη της μονής, ο οποίος κατοικούσε και δραστηριοποιόταν στη Μερσίνα της Μ. Ασίας. Ο Μαυρομάτης, σύμφωνα με τον Ιερομόναχο Ανδρέα Πέτρου (1852-1938) της μονής του Αποστόλου Ανδρέα, απέστειλε δέκα οκάδες αργυρά νομίσματα, μετζήτια και ρουπίες, με τα οποία κατασκευάσθηκε η επένδυση της εικόνας.

>> Στην ίδια φωτογραφία φαίνεται και η εικόνα της Παναγίας της Ελεούσας, η οποία σύμφωνα με συνοδευτική επιγραφή κατασκευάστηκε το 1866 «Δι’ εξόδων Μάρκου Πρ(εσβυτέρου) και Αγνής και των τέκνων».

Στην εικόνα της Ελεούσας, η Θεοτόκος παριστάνεται Ένθρονη Βρεφοκρατούσα στον εικονογραφικό τύπο Άνωθεν οι Προφήτες. Η ζωγραφική των προσώπων ακολουθεί την τεχνοτροπία της Σχολής του Ιωάννου Κορνάρου του Κρητός. Πρόκειται πιθανώς για την προσκυνηματική εικόνα του ημιερειπωμένου σήμερα μετοχίου της Ελεούσας στην Καρπασία, το οποίο πριν περιέλθει στη δικαιοδοσία της μονής του Αποστόλου Ανδρέα ανήκε στη μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά.

Η εικόνα της Ελεούσας φυλασσόταν στο καθολικό της ακριτικής μονής και λιτανευόταν κατά την εορτή της Κοίμησης στις 15 Αυγούστου, οπότε η μονή πανηγύριζε τα εγκαίνια του καθολικού της, που έγιναν το 1867 από τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Σωφρόνιο (1865-1900), σύμφωνα με επιγραφή στο εσωτερικό υπέρθυρο της βόρειας πύλης της εκκλησίας.

• Στη φωτογραφία φαίνονται και τα αργυρά ιερά σκεύη της μονής:

>> Το αρτοφόριο σε σχήμα τρουλλαίου ναού (με μισάνοικτη τη θυρίδα του), στο οποίο παριστάνονται ο Χριστός στη θυρίδα και οι απόστολοι κάτω από τόξα, προφανώς ο Μυστικός Δείπνος. Επίσης διακρίνονται δυο άγια ποτήρια με τα καλύμματά τους και κάλυμμα αγίου δισκαρίου (με τον Χριστό και τους Τρεις Ιεράρχες) και δύο ευαγγέλια.

>> Τα καλύμματα του ενός ευαγγελίου είναι εξ ολοκλήρου καλυμμένα με αργυρεπίχρυση επένδυση (39 x 29 εκ.). Στη μια όψη απεικονίζονται η Σταύρωση του Χριστού, οι Ευαγγελιστές και έντεκα σκηνές από το Θείο Πάθος. Στην άλλη όψη του ευαγγελίου παριστάνονται η Ανάσταση, οι Ευαγγελιστές και τα έντεκα Εωθινά. Το έργο υπογράφουν το 1918 ο ζωγράφος Παρθένιος Κυριακίδης (ο οποίος έκανε το σχέδιο) και ο χρυσοχόος Θεόδωρος (ο οποίος κατασκεύασε τις μεταλλικές επενδύσεις).

>>Το δεύτερο ευαγγέλιο (35 x 26 εκ.) φέρει βελούδινα καλύμματα γαλάζιου χρώματος με την Ανάσταση και τους τέσσερις Ευαγγελιστές, ενώ στην άλλη όψη εικονίζεται η Σταύρωση. Το ευαγγέλιο αποτελεί δωρεά του κτήτορα της μονής παπά Ιωάννη Οικονόμου και κατασκευάστηκε το 1867.

>> Επίσης ο λιτανευτικός σταυρός και τα εξαπτέρυγα χωρίς τα κοντάρια τους.

Βιβλιόσχημη λειψανοθήκη και θυμιατήρι

Ακουμπισμένα πρόχειρα σε ηλεκτρονικό ενισχυτή είναι μια μικρή αργυρεπίχρυση εικόνα του Αποστόλου Ανδρέα και βιβλιόσχημη λειψανοθήκη (ως Βίβλος αναφέρεται στο έγγραφο των κατοχικών αρχών). Στη λειψανοθήκη εικονίζεται στη μια πλευρά ο Απόστολος Ανδρέας να κρατά ευαγγέλιο και να ευλογεί, ενώ στην άλλη πλευρά η Παναγία Ελεούσα του Κύκκου με τον Απόστολο Λουκά και τον Άγιο Χαράλαμπο. Στις γωνίες εικονίζονται οι τέσσερις ευαγγελιστές και στη ράχη της λειψανοθήκης τέσσερα εξαπτέρυγα.

Η λειψανοθήκη, περιείχε στο μέσο ασημένιο σταυρό και ιερά λείψανα των αγίων Χαραλάμπους, Γεωργίου, Θεοδώρου, Βαρβάρας και Ευφημίας. Κατασκευάστηκε σύμφωνα με επιγραφή με δαπάνη της Μονής του Αποστόλου Ανδρέα επί επιστασίας παπά Ιωάννη Οικονόμου το 1876. Στην εσωτερική πλευρά του καλύμματος είναι ζωγραφισμένος ο Απόστολος Ανδρέας να κρατά ευαγγέλιο και να ευλογεί.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει, ακόμη, το ασημένιο θυμιατήρι, το ίδιο με το οποίο εικονίζεται σε φωτογραφία του 1967 να θυμιατίζει τις εικόνες του τέμπλου ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ΄, κατά την πρώτη μεταφορά της τιμίας κάρας του Αγίου, τη χρονιά εκείνη. Άλλη ασημένια εικόνα ήταν τοποθετημένη για προστασία εντός ξύλινου κιβωτίου με τζάμι.

Στα έγγραφα, τα οποία δημοσιεύθηκαν στο προπαγανδιστικό βιβλιάριο, απεικονίζονται ακόμη τρεις εικόνες από τη μονή του Αποστόλου Ανδρέα και το μετόχι της Ελεούσας, τις οποίες κατάσχεσαν οι Τούρκοι.

Η πρώτη εικόνα απεικονίζει τη Βάπτιση του Χριστού, η δεύτερη τον Επιτάφιο Θρήνο και η τρίτη μια ασημένια εικόνα της Παναγίας. Όλες οι εικόνες χρονολογούνται στον 19ο αιώνα.

Στην ασημένια εικόνα η Θεοτόκος παρουσιάζεται στον εικονογραφικό τύπο της Πλατυτέρας των Ουρανών, δεόμενη με τον Νήπιο Χριστό μπροστά στο στήθος να ευλογεί με τα δύο χέρια. Μπροστά του είναι τοποθετημένη σφαίρα, που παραπέμπει σε παραλλαγή του τύπου του Παντοκράτορα. Στο κάτω μέρος υπάρχει μεγαλογράμματη ελληνική επιγραφή, η οποία αναφέρει: «ΚΤΗΜΑ ΕΛΕΟΥΣΑΣ ΚΑΡΠΑΣΙΑΣ».

Πίσω στη θέση τους 

Θα ήταν ευχής έργον και χειρονομία καλής θελήσεως εκ μέρους των Τούρκων εάν με το πέρας της αναστήλωσης της μονής του Αποστόλου Ανδρέα, οι εικόνες και τα άλλα ιερά κειμήλια μεταφερθούν και τοποθετηθούν στην αρχική τους θέση, δηλαδή μέσα στο καθολικό της περιώνυμης μονής, που εδώ και αιώνες αποτελεί κοινό χώρο απόδοσης πίστης και τιμής για τους χριστιανούς και τους μουσουλμάνους κατοίκους της Κύπρου!

Γράφουν: Ανδρέας Φούλιας και Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου

Βυζαντινολόγοι