Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος "Μα δεν μπορεί η Εκκλησία να έχει λόγο και να τον εκφράζει;"

Δημιουργηθηκε στις Κυριακή, 26 Δεκεμβρίου 2010

Γράφτηκε από τον/την Καθημερινή Κύπρου | Αντώνης Πολυδώρου 19:37

«Οι πιστοί θα έρθουν τα Χριστούγεννα στους ναούς για να ακούσουν τη χριστουγεννιάτικη εγκύκλιο της Εκκλησίας, γι’ αυτό και δεν χρειάζεται να τους στείλουμε μέσω των ΜΜΕ ευχές.

Θα έρθετε δεύτεροι», μας είπε ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος, όταν του ζητήσαμε να μεταφέρουμε το μήνυμά του ενόψει εορτών.

Η συνέντευξη με τον Προκαθήμενο της Εκκλησίας υπήρξε έτσι από την αρχή πολύ ενδιαφέρουσα.

-Μακαριότατε, θα μπορούσε να πει κάποιος ότι, με τον τρόπο που παρεμβαίνετε στα πολιτικά δρώμενα, σας ενδιαφέρει η Εθναρχία.

Όχι. Με ενδιαφέρει ο κυπριακός λαός να ζήσει ευτυχισμένος στη γη των πατέρων του και να μην έρθει η ώρα που θα αναζητεί πατρίδες αλλού. Εδώ και 2.000 χρόνια η Εκκλησία ως πραγματική μητέρα όλων ήταν σκυμμένη απάνω σε αυτό τον λαό, για να παραμείνει στη γη του, και τα κατάφερε.

-Τότε όμως δεν υπήρχε πολιτεία. Η Εκκλησία συνεχίζει να συμπεριφέρεται λες και δεν υπάρχει πολιτική ηγεσία. 

Μα δεν μπορεί η Εκκλησία να έχει λόγο και να τον εκφράζει; Δημοκρατία έχουμε.

-Είναι μόνο θέμα λόγου; Όταν καλεί τον Πρόεδρο να αποσύρει προτάσεις και μοιράζει πολιτικά φυλλάδια, δεν μετατρέπεται σε κομματάρχη;

Όταν με ρώτησαν, είπα: Αν είδατε πεταμένα φυλλάδια στους δρόμους, σημαίνει ότι ο λαός απέρριψε την κίνησή μας. Ο κόσμος τα πήρε και τα διάβασε. Άρα θεωρώ ότι επικρότησε την προσπάθεια της Εκκλησίας. Δεν νομίζω ότι κάναμε κάτι κακό. Ήτο ένα μέσο το οποίο χρησιμοποίησε η Εκκλησία ώστε να ενημερώσει καταλλήλως τον λαό. Ο λόγος της είναι εθνικός. Δεν πολιτεύεται η Εκκλησία.

-Τι σχέση είχε εκείνο το φυλλάδιο, Μακαριότατε, με την ενημέρωση του λαού; Το «σύσσωμος ο κυπριακός λαός ψηφίζει “όχι” σε νέο σχέδιο λύσης που θα προνοεί εκ περιτροπής» δεν είναι ενημέρωση, είναι υποβολή.

Θέλαμε να προβληματίσουμε τον λαό. Όποιος ήταν αντίθετος, δεν υποχρεούτο να πάρει φυλλάδιο. Μπορούσε να αρνηθεί. 

-Λέτε ότι η πολιτεία δεν πολιτεύεται. Ως τι θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί τότε η στήριξη που πρόσφερε αρχικά στον Τ. Παπαδόπουλο το 2008 και εν συνεχεία στον κ. Κασουλίδη, ή πιο πριν όταν είχατε πει ότι οι θέσεις που εκφράζουν την Εκκλησία είναι αυτές του ΔΗΚΟ;

Είχα άποψη ότι ο αείμνηστος Παπαδόπουλος θα πρόσφερε περισσότερα απ’ οποιονδήποτε άλλο. Γι’ αυτό στήριξα την υποψηφιότητά του. Όταν έχασε τις εκλογές, είχα το θάρρος να πω ότι ο κ. Κασουλίδης θα προσφέρει περισσότερα απ’ ό,τι ο κ. Χριστόφιας. Και αυτό θεωρώ ότι ήταν μέσα στα πλαίσια του δικαιώματος που έχει ο κάθε πολίτης να κάνει επιλογές.

-Δεν θεωρείτε ότι κάποιες τοποθετήσεις σας μπερδεύουν τον κόσμο; Λέτε ότι δεν πιστεύετε στην ομοσπονδία επειδή δεν μπορεί να δουλέψει, αλλά τη δέχεστε για να μη διχάσετε τον λαό, αφού το σύνολο της πολιτικής ηγεσίας την έχει δεχθεί. Πώς μπορεί να δέχεστε μια λύση, όταν θεωρείτε εκ προοιμίου ότι δεν θα δουλέψει;

Διότι θέλω να προβληματίσω και τον λαό και τους εκπροσώπους του. Γιατί, αν ο μη γένοιτο φτάσουμε σε μια λύση, όπως συζητείται τώρα, πιστεύω ότι θα καταρρεύσει. Θα πρέπει η ομοσπονδία να είναι πολύ λειτουργική για να σταθεί. Και επειδή καλή θέληση ποτέ δεν είχαν οι Τούρκοι, δεν πιστεύω ότι αυτό μπορεί να γίνει. Όμως, ας μη γελιόμαστε. Δεν είναι περί ομοσπονδίας που συνομιλούμε σήμερα, αλλά περί συνομοσπονδίας και κάτι χειρότερο.

-Έχετε επανειλημμένα καταφερθεί εναντίον της σταθμισμένης ψήφου, «διότι είναι έξω από τα πλαίσια που διέπουν τις δημοκρατικές χώρες». Η σταθμισμένη ψήφος, όμως, είναι χαρακτηριστικό πολλών δημοκρατιών, όπως είναι π.χ. οι ΗΠΑ. Θεωρείτε ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν δημοκρατία;

Οι ΗΠΑ έχουν ένα σύνταγμα. Είναι ελεύθερη χώρα. Είχαν σύνταγμα το οποίο ψήφισε ο λαός. Εδώ ποτέ δεν ρωτήθηκε ο λαός, το σύνταγμα που είχαμε και έχουμε ακόμα, είναι δοτό.

-Μα αφού έχει λεχθεί ότι σε περίπτωση λύσης ο λαός θα ρωτηθεί.

Και εμείς θα σεβαστούμε αυτό που θα αποφασίσει. Αν ο λαός δεχθεί τη σταθμισμένη ψήφο και την εκ περιτροπής, αυτά που θα φέρει δηλαδή το νέο σχέδιο, εμείς θα το δεχθούμε.

-Έχετε πολλές φορές πει ότι οι Τούρκοι δεν θα υλοποιήσουν οποιαδήποτε συμφωνία. Άρα προς τι οι συνομιλίες και προς τι η συζήτηση για τη βάση της λύσης, ακόμα και αν πρόκειται για μια πολύ λειτουργική ομοσπονδία;

Μα έχουμε τόσα παραδείγματα που εγώ τουλάχιστον είμαι βέβαιος. Είχαμε τη Συμφωνία της 3ης Βιέννης, είχαμε τις Συμφωνίες Κορυφής. Υλοποιήθηκαν; Γιατί να υλοποιηθούν αυτές;

-Τότε γιατί τάσσεστε υπέρ των συνομιλιών;

Στην προσπάθειά μας να βρεθεί κάποια λύση και να μπορέσει ο κυπριακός λαός να μπει στην ομαλότητα και να ζήσει ευτυχισμένος στη γη των πατέρων του, έχουμε δεχθεί να συνομιλήσουμε, να βρούμε μια λύση, έστω ομοσπονδιακή, αλλά στον ορίζοντα κάτι τέτοιο δεν φαίνεται. 

-Στο μνημόσυνο του Αρχιεπισκόπου Χρυσόστομου Α΄, την περασμένη Κυριακή, είπατε ότι μετατρέψαμε μια καθαρή εισβολή και κατοχή σε διακοινοτική διαφορά. Κάποιος μπορεί να αντιτάξει ότι για δύο δεκαετίες γινόταν ακριβώς το αντίθετο – επιμέναμε στην εισβολή και κατοχή και η στάση αυτή παγιοποίησε τα τετελεσμένα.

Μέχρι τότε ήμασταν σχολαστικοί όσον αφορά στις πρόνοιες που θα έπρεπε να διέπουν τη λύση. Τώρα έχουμε κάνει υποχωρήσεις, ενώ οι Τούρκοι ούτε έναν πόντο δεν υποχώρησαν, με αποτέλεσμα η κατάστασις να επιδεινωθεί.

-Ναι, αλλά δεν προχωρούσαμε. 

Και είναι καλύτερα τώρα που προχωρούμε προς λάθος κατεύθυνση; 

-Μακαριότατε, αν εσείς απαιτείτε για ένα τεμάχιο 5 εκατ. και ο ενδιαφερόμενος δίνει 1 εκατ. και εμμένετε και οι δύο στις θέσεις σας, πώς θα υπάρξει συμφωνία; Δεν θα πρέπει να μετακινηθούν και οι δύο πλευρές;

Ναι, αλλά όχι να πάω να χαρίσω το τεμάχιο της γης. Θα επιμένω στην αξία του και, αν δεν την πάρω, δεν θα το δώσω.

-Νομίζω ότι νομιμοποιείται κάποιος να ρωτήσει, γιατί δεν κατεβαίνει στις εκλογές ο Μακαριότατος, αφού έχει αυτό τον πολιτικό λόγο, και εκεί να κριθεί; Διότι, επιτρέψτε μου να πω, αυτό που κάνετε είναι ναπολιτεύεστε εκ του ασφαλούς.

Η Εκκλησία διαχρονικά είχε άποψη γι’ αυτό τον λαό, τον υπηρέτησε επί 20 συναπτούς αιώνες. Θα παραμείνει στις αγωνιστικές επάλξεις διότι εκ της φύσεώς της ήταν πάντοτε η μητέρα του λαού, έπασχε μαζί του, τον στήριζε και κατάφερε να τον κρατήσει δεμένο στη γη των πατέρων του. Αυτή την εθνική γραμμή η Εκκλησία είναι αποφασισμένη να την κρατήσει. Δεν θέλουμε πολιτικά αξιώματα. Η πολιτική ανήκει στους πολιτικούς. Εμείς βλέπουμε μόνο το εθνικό θέμα.

-Μακαριότατε, κατηγορείστε ότι, με την επιρροή που επιχειρείτε να ασκήσετε πάνω στα εκπαιδευτικά ζητήματα, στοχεύετε στην υποκατάσταση του ρόλου της εκλεγμένης πολιτικής ηγεσίας.

Δεν νομίζω ότι επιχειρούμε κάτι τέτοιο. Στην Κύπρο υπήρχε πάντα το πρόγραμμα της ελληνοχριστιανικής παιδείας, δοκιμασμένο επί αιώνες και πετυχημένο. Τώρα προσπαθούν να το αλλάξουν. Και ακούγονται ορισμένες παραφωνίες ότι εμείς είμεθα Κύπριοι που μιλούμε ελληνικά. Εμείς αυτό δεν το δεχόμαστε, είμεθα Έλληνες και όχι ελληνόφωνοι, και αυτό πρέπει να συνεχιστεί.

-Πώς μπορεί η Εκκλησία, πριν ακόμα δει τα νέα βιβλία, να προτρέπει τους μαθητές να τα πετάξουν;

Είχα πει ότι τα παιδιά μας διαθέτουν κρίση και μυαλό και αν επιχειρηθεί αλλαγή στα βιβλία της Ιστορίας, είμαι σίγουρος ότι θα αντιδράσουν και θα τα πετάξουν.

-Μακαριότατε, η τοποθέτησή σας ήταν τηλεοπτική και είχατε πει ότι η Εκκλησία δεν θα διστάσει να παροτρύνει τους μαθητές να πετάξουν τα βιβλία.

Εν πάση περιπτώσει, είμαι σίγουρος ότι οι μαθητές δεν θα περιμένουν την Εκκλησία να τους προτρέψει να πετάξουν τα βιβλία. Θα το πράξουν από μόνοι τους.

Το Ε.ΛΑ.Μ. με εκφράζει πολύ

-Η αντίληψη που υπάρχει σε μια μεγάλη μερίδα του κόσμου είναι ότι από την Εκκλησία σήμερα απουσιάζει ο πνευματικός λόγος. Μιλά περισσότερο για πολιτικά και οικονομικά θέματα. 

Αν παρακολουθήσετε τα κηρύγματα που γίνονται στους ναούς, πολύ σπάνια θα ακούσετε εθνικό λόγο. Μόνο εκτός εκκλησίας, αν ερωτηθώ, τοποθετούμαι για αυτά τα θέματα. Στην εκκλησία περιορίζομαι στο θρησκευτικό κήρυγμα και ο θρησκευτικός λόγος ακούγεται και από εμένα και από τους άλλους Συνοδικούς.

-Τελευταία βλέπουμε σημάδια όξυνσης του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Η Εκκλησία δεν είδαμε να παίρνει θέση εναντίον αυτών των φαινομένων. Μάλιστα, κάτι που ψιθυρίζεται είναι ότι το Ε.ΛΑ.Μ. στεγάζεται σε κτήριο της Εκκλησίας, το οποίο του παρέχεται άνευ αντιτίμου. Ισχύει αυτό;

Αυτό είναι κακόηθες ψέμα, δεν φιλοξενούμε το Ε.ΛΑ.Μ. σε στέγη της Εκκλησίας. Αλλά, αν θέλετε, πλείστες απόψεις του Ε.ΛΑ.Μ. με εκφράζουν. Κι αν είναι εναντίον των λαθρομεταναστών, τολμώ να σας πω ότι και εγώ είμαι εναντίον των λαθρομεταναστών. Δεν μπορούμε να γίνει εδώ μια πανσπερμία.

-Για να είμαστε ακριβείς, το Ε.ΛΑ.Μ. δεν είναι εναντίον των λαθρομεταναστών. Όταν διαδηλώνουν με σύνθημα «κάθε ξένος ίσον ένας άνεργος Έλληνας», δεν νομίζω ότι αναφέρονται μόνο στους λαθρομετανάστες.

Δεν νομίζω ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο. Όσες φορές ήρθα σε επαφή με αυτά τα παιδιά, έχω αντιληφθεί ότι είναι μορφωμένα παιδιά, ενδιαφέρονται για τον τόπο και οι απόψεις τους είναι κρυστάλλινες.

-Μιλάτε συχνά για ενότητα και συλλογικότητα, στην πράξη όμως είχατε χωρίσει τον κόσμο σε προδότες και πατριώτες, μιλήσατε για κάποιους που εκφράζουν τουρκικές θέσεις στα ελληνικά, υιοθετήσατε την άποψη του Τ. Παπαδόπουλου ότι κάποιοι χρηματίστηκαν για να στηρίξουν το Σχέδιο. Πώς μπορεί αυτός ο λόγος να είναι ενωτικός;

Οφείλουμε, έστω και πικρές να είναι οι αλήθειες, να τις λέμε. Το Σχέδιο Ανάν δεν νομίζω ότι μπορούσε να λύσει το εθνικό μας πρόβλημα, αλλά θα διέλυε την Κυπριακή Δημοκρατία. Αυτή ήταν η πεποίθησίς μου και αντέδρασα με όλη τη δύναμη της ψυχής μου και ευτυχώς που ο λαός εν τη σοφία του αντέδρασε σωστά.

-Σε ανύποπτο όμως χρόνο είπατε ότι ο λαός δεν διάβασε το Σχέδιο, απλά ακολούθησε την προτροπή του Προέδρου.

Ασφαλώς και δεν το διάβασε. Ουδείς το διάβασε. Ουδείς το ξέρει. Το Σχέδιο Ανάν ήταν 10.000 σελίδες. 

-Ούτε η Εκκλησία το διάβασε;

Κανένας.

-Τότε πώς το απέρριψε;

Διαβάσαμε περίπου τις 500 σελίδες. Ούτε ο Πρόεδρος το γνώριζε και μου το ομολόγησε και ο ίδιος. Δεν το ήξερε κανένας. Και ευτυχώς που απερρίφθη, διότι υπήρχαν τόσες πτυχές άγνωστες από τον λαό μας και από την κυβέρνηση που δεν ξέρω πού θα οδηγούμασταν.

Η Σύνοδος ξέρει καλύτερα

-Η Εκκλησία απέκτησε πρόσφατα νέο Καταστατικό Χάρτη. Τι αλλάζει, Μακαριότατε;

Αλλάζουν πολλά. Κατ’ αρχήν με το νέο καταστατικό διπλασιάσαμε τις Μητροπόλεις και τις Επισκοπές. Κάναμε δηλαδή πλήρη Σύνοδο. Αλλάζει επίσης ο τρόπος εκλογής Αρχιεπισκόπου και Μητροπολιτών.

-Υπάρχει η εντύπωση ότι η επιλογή του νέου τρόπου εκλογής φαίνεται να αφαιρεί εξουσία από τον λαό παρά να του δίνει. 

Όχι. Συνεχίζει να έχει άποψη ο λαός. Θα επιλέγει τους τρεις υποψηφίους που θεωρεί ως καταλληλότερους, αλλά την τελική επιλογή θα την κάνει η Σύνοδος βάσει των ιερών κανόνων. Διότι, μέχρι τώρα, αυστηρώς ομιλούντες, δεν εφαρμόζαμε το εκκλησιαστικό δίκαιο. Δεν μπορεί ο Επίσκοπος να εκλέγεται με πλειοψηφία λαϊκών. Ο λαός όμως θα περιορίζει τη Σύνοδο, διότι θα είναι πολύ δύσκολο για τη Σύνοδο να εκλέξει εκείνον που πήρε λιγότερες ψήφους.

-Θα είναι δηλαδή σχεδόν τυπική η εκλογή από τη Σύνοδο;

Δεν θα είναι τυπική. Εάν κατά τη γνώμη της Συνόδου εκείνος που πήρε περισσότερες ψήφους δεν είναι ο καταλληλότερος, θα μπορεί να επιλέξει άλλον. Αλλά θα πράττει κάτι τέτοιο μόνο εάν έκανε λάθος ο λαός. Αν ψήφισε κάποιον που δεν τον ήξερε και νόμιζε ότι ήταν ο καλύτερος. Αν ο λαός ορθοφρονεί, η Σύνοδος δεν νομίζω ότι θα επιλέξει τον τρίτο. Θα επιλέξει τον πρώτο.

-Αυτή η επιχειρηματολογία δεν είναι τύπου δικτατορικών καθεστώτων: «Ο λαός δεν ξέρει, εμείς ξέρουμε καλύτερα» και αποφασίζουμε γι’ αυτόν;

Ο λαός τους κληρικούς τούς βλέπει από κάποια απόσταση. Η Σύνοδος είναι πιο δύσκολο να κάνει λάθος. Ο λαός μπορεί να δει έναν κληρικό μορφωμένο, λαλίστατο, δεν μπορεί όμως να κάνει εσωτερική ανάλυση του ανδρός. Η Σύνοδος ξέρει καλύτερα. Αυτό όμως δεν είναι ο κανόνας, είναι η εξαίρεση. Αν πλανηθεί ο λαός –υπενθυμίζω την περίπτωση της Μόρφου, ο νυν Πάφου Γεώργιος είναι σε ψηλά επίπεδα, ο Παγκράτιος σε πολύ χαμηλά, κι όμως ο λαός επέλεξε τον Παγκράτιο– η Σύνοδος οφείλει να επιλέξει αυτόν που θα υπηρετήσει την Εκκλησία καλύτερα.

-Η αύξηση των Συνοδικών δεν συνεπάγεται και αύξηση του κόστους;

Ασφαλώς. Όμως πολλαπλασιάζεται η δουλειά και η προσφορά. Οι Συνοδικοί προσφέρουν υπηρεσίες στον λαό. Άλλη η προσφορά των 8 και άλλη η προσφορά των 16.

-Λέγεται ότι η αύξηση έγινε για να ευνοηθεί ο Κύκκου σε μελλοντική εκλογή, ως αντάλλαγμα για τη στήριξη που σας πρόσφερε.

Δεν νομίζω ότι ευνοείται ο οποιοσδήποτε. Εξάλλου, έχουμε πάρει απ’ όλες τις μονές. Δεν θεωρώ ότι σήμερα οι Συνοδικοί χωρίζονται σε δύο παρατάξεις. Κι αν ακόμα όμως συνέβαινε κάτι τέτοιο, αυτά αλλάζουν.

Η Εκκλησία πληρώνει όλους τους φόρους

-Όταν το 2007 είχατε επικριθεί για το ότι δώσατε στους πυρόπληκτους της Ζαχάρως 30.000 λίρες μόνο, είχατε απαντήσει πως «τα λεφτά της Εκκλησίας δεν είναι για να τα πετάς στον γάμο του Καραγκιόζη». Τώρα δεν είναι πρόκληση να κτίσετε καθεδρικό ναό 9 εκατ., εν μέσω οικονομικής κρίσης μάλιστα; 

Κατ’ αρχήν ως Εκκλησία έχουμε δικλίδες ασφαλείας και αυστηρώς ομιλούντες για έξοδα άνω των 17.000 ευρώ χρειάζεται η έγκριση της Συνόδου. Εγώ τότε είπα 30.000 λίρες, γιατί θα δυσκολευόταν Συνοδικός να μου πει, γιατί έδωσες παραπάνω. Τελικά η Εκκλησία έδωσε σχεδόν 2 εκατ. ευρώ για να φτιάξει στην περιοχή εκκλησίες, δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο. Όσον αφορά τον καθεδρικό, ο Άγιος Ιωάννης μάς εξυπηρετούσε παλιά.

Τώρα, αν θέλουμε π.χ. να κάνουμε μια συνοδική λειτουργία, δεν μπορούμε, διότι το ιερό του Αγίου Ιωάννη δεν χωρεί τους Συνοδικούς. Οσάκις έχουμε κάποιο Προκαθήμενο, πηγαίνουμε στην Παλλουριώτισσα. Άρα, ο καθεδρικός ναός χρειάζεται να γίνει και θα γίνει. Δεν θα κοστίσει 9 εκατ. αλλά 5 εκατ. Τα άλλα 4 εκατ. θα πάνε στη δημιουργία υπόγειου χώρου στάθμευσης, ο οποίος θα εξυπηρετεί την περιοχή. 

-Ως στόχο έχετε θέσει την ανέγερση ενός συνεδριακού κέντρου που χρειάζεται, όπως είπατε, η όλη Ορθοδοξία. Στην ουσία λέτε ότι η Εκκλησία της μικρής Κύπρου έχει οικονομική δυνατότητα που δεν έχουν πολύ μεγαλύτερες ορθόδοξες Εκκλησίες. Εντούτοις, αρνείται να πληρώσει φόρους που πληρώνει ο οποιοσδήποτε άλλος πολίτης της Δημοκρατίας.

Αυτό είναι λάθος. Η Εκκλησία πληρώνει όλους τους φόρους της. Ήταν μια προσπάθεια λαϊκισμού που έκαναν όλες οι κυβερνήσεις, η οποία έφτασε σε ύψη λαϊκισμού τα τελευταία χρόνια. Εμείς αποδείξαμε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι δεν χρωστούμε. 

-Δεν έχω πει ότι χρωστάτε. Λέω ότι αρνείστε να πληρώσετε τον φόρο για τη μη αξιοποιήσιμη περιουσία, που πληρώνει ο κάθε πολίτης.

Στην προσπάθειά μου να τους πείσω ότι δεν χρωστούμε αυτά τα 169 εκατ. που έλεγαν και να πάψουν να λαϊκίζουν, βγήκα με τον πιο επίσημο τρόπο στη Βουλή και είπα ότι και να χρωστώ, δεν πληρώνω ούτε ευρώ, διότι με καλύπτει το Σύνταγμα. Έφθασα στο απροχώρητο διότι δεν μπορούσα να τους πείσω να σταματήσουν τον λαϊκισμό, κάτι που έπραξαν μετά από εκείνη τη δήλωση.

-Δεν απαντήσατε όμως στην ερώτηση αν η Εκκλησία πληρώνει φόρο για τη μη αξιοποιήσιμη περιουσία της.

Είχα πει: Κύριοι, αν μας φορολογείτε, εμείς θα είμαστε υποχρεωμένοι να μεταποιήσουμε την περιουσία. Διότι, αν δεν την αξιοποιήσουμε και πληρώνουμε φόρο, κάθε χρόνο θα πρέπει να πωλούμε ένα τεμάχιο και κάποτε θα λείψει.

Όσο εργατικοί και έξυπνοι κι αν είμεθα, θα κάνουμε πολλά λάθη. Και δεν είναι σωστό να χάσουμε μέρος της περιουσίας πιεζόμενοι από την ανάγκη μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα να αξιοποιήσουμε και να μεταποιήσουμε όλη αυτή τη μεγάλη ακτημοσύνη.

Διότι η περιουσία αυτή ανήκει σε όλους τους χριστιανούς, είναι του λαού και πρέπει να τη διαφυλάξουμε. Δυστυχώς δεν γίναμε αντιληπτοί, δεν ενεκρίθη αυτή η εισήγησις που κάναμε, και έτσι μελετούμε τρόπους προς αξιοποίηση της περιουσίας αυτής.